пятница, 23 ноября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 42


Санги вазнина об намебарад.
Насиҳат ба маънои он ки ба ҳар як носозгории ҳаёт пурсаброна тоқат кун. Ба арӯс дар рӯзи тӯйи никоҳ вақти гусел аз хонаи падар сарвари хонавода «ба ҷои рафтагет санг шав» гӯён дуо мекунад.

Аспи нағзба як қамчин, аспи бадба сад қамчин.
Яъне ба одами нағз як ишора кофист.

Қасами буз.
Бузи мода вақти зоидан савганд мехӯрдааст, ки дигар ба бузи нар наздик намеравад. Аммо баҳор ин қасами худро фаромӯш мекардааст.
Дар бораи онҳое, ки савганди худро мешикананд, мегӯянд:
- Қасами вай – қасами буз!

вторник, 13 ноября 2018 г.

Матни нав низ лозим аст!


Дар Тоҷикистон шашмақомшиносӣ ривоҷ пайдо накардааст. Чанд асари илмӣ, ки доир ба он аст, танҳо ба тоираи танги донишмандони саҳа маълум. Оид ба адабиёти тарғибӣ, ки бояд мақомхониро барои мардум шарҳу тафсир кунад, ҳоҷати гап нест.

Аз рӯи мушоҳидаи шахсии камина хусусан байни насли ҷавон мақомшунавӣ расм нагардидааст.

Матнҳои сурудҳои мақом аз осори шоирони асрҳои миёна иборат буда, ба сабаби дар онҳо зиёд мавҷуд будани  калимаҳои архаистӣ ба доираи васеи мардум фаҳмо нест. Устоди бузурги мақомхон Барно Исҳоқова барои фаҳмотар кардан аз ғазали Ҳофиз «Биё то гул барафшонему май дар соғар андозем» баъзе мисраъҳоро партофта сабуктар карда буд. Ғазалҳои шоирони мумтози тоҷики асрҳои гузашта аксар мазмуни тасаввуфӣ доранд. Масалан дар онҳо калимаи май ба маънои аслии худ намеояд ва он шароб нест, ки аз оби ангур мегиранду менӯшанд. Дар ақсар маврид он каломи раббониро ифода мекунад.

суббота, 27 октября 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 41


Чашми чапам напаридас(т).
Паридани чашми чап нишонаи омадани касест дар боварҳои мардум. Инҷо гӯянда интизори касе набудан, яъне ба он кас пазмон нашуданро гуфтанист.

Аз сояи худаш метарсад.
Сардабири нашрияе, ки ҳанӯз аз социализм ба капитализм нагузаштааст ва мақолаҳои танқидиро чоп намекунад.

Давуча нашуда туршак (ғӯлинг) шуд.
Ба маънои дар мактаб нахонда олим шуд. Дар бораи онҳое, ки рисолаҳои илмиро харида муфт соҳиби унвонҳои илмӣ мегарданд ва дар донишкада аз рӯи конспектҳои профессорони мурда лексия мехонанд.

пятница, 19 октября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 40


Одами рӯсӯхта.
Рӯйи фалонӣ сӯхтагӣ, чунки бар ивази некиҳо бадӣ карда буд,- мегӯянд баъзан.
Як кас тӯёнаҳои дӯсти давраи ҷавонии худро барнагардонд. Гумон карда буд, ки акнун миллионер шудаасту ба чунин дӯстон эҳтиёҷ надорад. Аммо рӯзе ӯро бо тӯҳмате ба прокуратура даъват карданд, метавонист ба назди ҳамон дӯсти ҳамсинфаш, ки дар ҳокимияти вилоят мансабе дошт, раваду ёрдам пурсад. Аммо рӯяш сӯхтагӣ, ки буд, нарафт. Дар натиҷа аз нисф зиёди боигарии ҷамъкардаашро сарф карда базӯр аз ҳабс худро халос кард.

Чилдурӯғ.
Оид ба чилдурӯғ наметавонам ин ривояти халқиро нақл накунам. Подшоҳе саҳар баъди қазои ҳоҷат ба хона баргашта ба занаш мегӯяд, ки ба ҳоҷатхона кафтар даромада будааст, маро дида парида рафт. Бегоҳӣ хидматгор ба бозор рафта хабар меорад, ки дар бозор байни мардум оиди аз қафои подшоҳ парида баромадани чилто кафтар овоза паҳн шудааст.
Дар замони муосир чилдурӯғсозӣ рангу тобиши гуногун пайдо кардааст. Намедонед, ки ваъдаҳои иҷронашудаи депутатҳои интихобшударо чилдурӯғ гӯед, ё рекламаҳои ҳаннотонро. Чилдурӯғ дар ҷомеае, ки ба он эҳтиёҷ дорад, бо техникаю технологияи пешрафта мусаллаҳ шуда майнаро гич кардан мегирад.

четверг, 18 октября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 39


Кӯрнамак.
Шахсеро мегӯянд, ки нону намаки касеро хӯрда нисбати соҳиби нону намак носипосӣ кунад. Яъне ба ҷои некӣ кардан, эътиборе надиҳад дар вақти тангдастии он кас ёрдам надиҳад, ё зарар расонад. Дар ин сурат мегӯянд: Намакаш кӯр хоҳад кард.

Намак хӯдӣ, ба намакдон туф накун.
Ин ҳам ба маънои қаблӣ гуфта шудааст. Ба ғайри намаки ошии маълум (натрий хлор) намаки маънавӣ низ ҳаст. Яъне муаллим, устод ё падару модар ё бародару хоҳар, ё дӯсте ба шахсе чизе меомӯзонад, яъне ғизои маънавӣ медиҳад, ин низ ба маънои ҳамон намак аст.
Зиёфатҳо, тӯю маърака, ки хоси ҳамагон аст, намак ҳисоб намешавад.
Аз дастархони касе ду-се бор зиёфат хӯрдан ин маънои намакро надорад. Намаки ибораи нону намак ёрдами моддиву маънавии назаррас ва бардавом аст.

понедельник, 15 октября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 38


Куфрони неъмат.
Маънои асосии куфрони неъмат ношукрӣ аст.
Дар Самарқанд касе маъракае кунад бо таомҳои гуногуни бисёр ва баъд ин таомҳо нохӯрда бимонанд ва ба ҳайвонот диҳанд, куфрони неъмат шуд мегӯянд. Чунин маъракаҳо садақа ҳисоб меёбанд, аммо исроф, яъне ҳайф кардани неъмат ношукрӣ аст. Ва маълум нест, ки ин ҷо савоб зиёдтар аст ё гуноҳ.

Ваъда кардӣ, вафо кун.
Мегӯянд баъзан самарқаандиён.
Аммо Расули худо Муҳаммад гуфтааст, ки ваъда бо қарз баробар аст ва каси ваъдаро иҷро накарда мунофиқ ҳисоб мешавад, бо вуҷуди ин ки панҷ вақт намоз хонаду рӯза дорад. Одами ваъдахилофро «лафзаш ҳаром» мегӯянд.

среда, 10 октября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 37


Кафтари дубома.
Оиди шахсоне, ки дар ду манзил истиқомат мекунанд. Аксар оиди кӯдаконе, ки ҳам дар хонаи падару модари худу ҳам дар хонаи бобову модаркалон зиндагӣ мекунанд. Сарварони ҳар ду хонавода гумон мекунанд, ки хонаводаи дувум бо тарбияи кӯдак машғул аст ва дар натиҷа тарбияи бача ноқис мешавад.

Забони саг.
Тааҷҷуб аз он дорам, ки дар Самарқанд бо саг ба забони тоҷикӣ фармон намедиҳанд. Масалан ронданӣ шаванд «тур!» мегӯянд. Ё ба русӣ гап мезананд. Саг дар ҷомеаи инсонӣ дар чорводорӣ аҳамият дорад, яъне барои посбонӣ. Азбаски тоҷикон ба чорводорӣ кам машғуланд, аксар дар шаҳрҳо аҳли касбанд, ба саг таваҷҷӯҳ кам аст. Дар ҷомеаи мусулмонӣ бошад, ҳайвони ҳароме ҳисоб меёбад ва баъди ба он даст расондан ҳатман бояд дастро бо собун шуст. Зеро ба қавли аҳли тиб аз саг ба одам бисёр бемориҳо, алалхусус кирми ҷигар мегузарад. Дашноми сахти самарқандӣ нисбати бонувон қанҷиқ (модасаг), нибати ҷинси мард сагбача аст.

суббота, 6 октября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 36


Хоксорӣ.
Хоксорӣ, кам карда нишон додани корҳои худ хоси самарқандиён низ ҳаст. Хоксориро камсуқумӣ мегӯянд. Масалан якта ошча пухтем ё як даҳанча ош пазем мегӯянд. Занро зан нею занак, мардро мардак, пойро поча, зиёрати полезиро обчакорӣ, навқадро навчақад, чашмзаниро чашмакзанӣ (чашмаки ман чашмаки ту), келинро келинчак, навдомодро домодча мегӯянд ва ба ҳамин монанд хурдкуниҳо мушоҳида мегардад. Агар одам қадпаст бошад, ҳатман пасванди ча ба номаш мечаспад, Мамад бошад Мамадча мешавад. Тӯй карданӣ шаванд, ҳатмат тӯйи калон мекунанд, на тӯйча. Хоксорӣ тамоман фаромӯш мешавад.

Даҳонро ба дашном (ҳақорат) ва қафоро ба бодшиканӣ одат накунон.
Ба фикри мардум дашном ва гӯз ҳар ду баданд ва монанд ба ҳамдигар.

воскресенье, 30 сентября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 35


Дил, ки ранҷид аз касе, хурсанд кардан мушкил аст,
Шишаи бишкастаро пайванд кардан мушкил аст.
Дил аз шиша ҳам нозуктар аст, ба ҳамин сабаб мо бояд суханҳоеро, ки ба дили каси дигар сахт мерасад, ҳафт бор андешида баъд бояд гӯем.

Аз паси ду харгӯш давӣ, яктеша ҳам дошта наметавонӣ.

Дар ду курсӣ нишастанӣ бошӣ бутат медарад.
Ҳар ду ба як маъност.

Беруни бало будана даруни бало бошӣ беҳтар (аст).
Аммо на дар ҳар як маврид. Масалан ибораи «Сиёсат – зани ҷалаб» низ машҳур аст дар Самарқанд. Дар замони шӯравӣ гапи сарварони коммунист бо корашон мувофиқат намекард.

вторник, 25 сентября 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 34


Манҷалақӣ
Зану духтарони беору беномус. Манҷалақӣ хеле маккор аст. Ба ягон баъди обед бойшудагӣ зани дуюм, саввум ё чорум ва ё маъшуқа мешавад. Аввал маъшуқа мешавад ва баъди ҳомиладор шудан маҷбур мекунад, ки ягон муллоро ёфта хутбаи никоҳро хононад. То ки фарзанди ҳаромӣ ба дунё наояд. Ҳеҷ кас намехоҳад, ки фарзандашро ҳаромӣ гӯянд. Манҷалақӣ нони худро бутуну нони зану бачаҳои ҳалолиро нимта мекунад. Дар Бухоро зани шаттоҳ, беобрӯ, беандеша ва сабукпоро манҷалақ мегӯянд. Самарқандиёни баору баномус манҷалақиро фарқ карда метавонанд. Духтарони онҳоро келин намекунанд, ба писарҳояшон духтар намедиҳанд.

Аз пушти шолӣ курмак об мехӯрад.
Бо ёрдами тағою амак ба мансаб соҳиб шудан.

Эркаи бепиёздоғ.
Оши бепиёздоғ ширин намешавад, яъне фач аст. Бачаро эрка кунед, мисли оши бепиёздоғ «фач» мешавад.

вторник, 11 сентября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 33


Бе амри он султони бахт,
Барге наафтад аз дарахт.
Фикри омиёна аст, гӯё ҳама рӯйдод бо хости худо ва амри ӯ иҷро мешавад. Ҳол он ки тибқи улуми динӣ худо ба бандагон ҷузъи ихтиёр додааст ва корҳои савобу гуноҳи онон ба амри худо вобаста нест.

Ҳар чизе ки дар вайронаҳо дидӣ, дар ободиҳо нагӯй.
Замоне дар радиои Тоҷикистон кор мекардам ва маро ба Институти такмили ихтисоси соҳа, ки дар Маскав буд, ба таҳсил фиристоданд.
Таҷрибаомӯзӣ дар Радиои Умумииттифоқ буд ва камина фаҳмидам, ки ҳаҷми кори коргарони он нисбат ба муҳаррирони радиоҳои республикаҳои дигар даҳ маротиба камтар, аммо моҳонаашон сад фоиз зиёдтар аст будааст. Дар Ленинград ҳам ҳамин тавр. Азбаски дар замони шӯравӣ оиди адолати иҷтимоӣ, бародарию баробари бисёр ҳарф мезаданд ба ман алам мекард ва боре дар як летучка оиди ин беадолатӣ сухан кардам. Баъди маҷлис муовини раиси кумитаи радио ва телевизион роҳбари радио Мерган Султонов маро боздошт ва гуфт: - Ҳар чизе ки дар вайронаҳо дидӣ, дар ободиҳо магӯй.
Чаро мумкин набудааст?
Дасту дили мардум аз кор хунук мешавад.
Аз усто Амриддин шунидам, ки ин мақол дар байни устоҳои Самарқанд машҳур будааст, яъне агар усто дар хонаи ягон кас кор кунад, оиди он хонавода дар ягон ҷой набояд сухан гӯянд.

воскресенье, 2 сентября 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 32


Мазза аз қайла гурехт.
Дар Самарқанд зирбакро  қайла низ мегӯянд.
«Баъди он ки ҷӯраам С. ба ваъдааш вафо накард, дар вохӯриҳо сӯҳбатамон шира намегирифт, яъне мазза аз қайла гурехта буд.» (Аз дафтари хотира). Баъзе газетаҳоро мехонед, ҳама гапҳои оддӣ, гӯё ягон муаммо дар зиндагӣ нест. Яъне мазза аз қайла гурехтааст.

Ба деги ҷӯшон як сатил оби хунук.
«Аз бом нохост тароша афтидагӣ барин як сухани бӯнок гуфту ба дили ҷӯшон як сатил оби хунук рехтагӣ барин шуд, сӯҳбатамон дигар қӯр намегирифт.» (Аз дафтари хотира).

Бо ҳавои даҳан дар нӯги шохи сафедор оши палав мепазад.
Ба ҷои нӯги сафедор осмони ҳафтӯм низ мегӯянд.
Дар бораи одами аз ҳад зиёд бодӣ.

суббота, 25 августа 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 31


Мурд, рӯша бурд.
Дар бораи ҳокимони золим, ки баъди мурданашон мардуми озордида суханҳои сахти пеш гуфта натавонистаашонро мегӯяянд.

Чапан.
Ба забони самаркандиён чапан касест, ки чарм дар рӯй дораду аз кашида гирифтани пулу моли касе шарм намедорад. Ҳамин хислати чапанӣ дар байни зиёиён низ дучор мешавад. Як профессори марҳум ба камина рӯи рост шарм надошта худро чапан гуфта буд. Ё худ баъди обед бойшудаҳо низ чапананд.

Худо кама тияд ҳам ғама натияд.
Дар мавриде мегӯянд, ки мушкилоти пулию молӣ пеш ояду ноилоҷ монанд.

четверг, 16 августа 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 30


Аз карнайчӣ як пуф
Яъне ба нияти нек амале бикун, хоҳ шаваду хоҳ нашавад.

Ба як даст ду харбуза намеғунҷад.
Оиди касе гӯянд, ки дар як он ду корро карданист. Ин мақол дар як байти Рӯдакӣ низ ҳаст. Яъне ҳазору сад сол пеш низ машҳур будааст.

Барака ғайри ҳосил.
Мегуфтанд нависандаи самарқандӣ раҳматӣ Болта Ортиқзода ва илова мекарданд: - Муҳим он ки худо баракеша тияд.

воскресенье, 29 июля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 29


Сангпушт замоне баққол будас, аз тарозу мезадас, худо дар ғазаб шудасу байни ду паллаи тарозу ҳабс кардас. Аз тарозу ҳаққи харидорро задан бадтарин гуноҳ аст.
Аз боварҳои мардумӣ.

Ҳам ғарию ҳам пешхезӣ.
Вақте ки бо пули ҳаром бойшуда даъвои мансаб мекунад.

Арӯс чӣ гуна, модарарӯс намуна.
Домодшавандаро мегӯянд: Арӯсшавандая модараша бин, зеро баъди чанд сол шаклу  афташ модараш барин мешавад.

вторник, 10 июля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 28


Нӯҳтая кандагӣ.
Оиди писарбачаҳои бадрафтор, ки насиҳатро намегиранд.

Даҳонҳаром.
Касоне, ки дар гуфтор суханҳои кабеҳ, аз қабили номҳои олати таносулро ба кор мебаранд. Яъне ба даҳон калимаҳои ҳаромро гирифтаанд. Дар бораи ин қабил мегӯянд: Вай даҳон ё калӯшкӯҳна?

Дар ин гап ҷон ҳаст.
Дар Самарқанд сухан ҷон дорад. Дар он маврид мегӯянд, ки сухан рост бошад.

среда, 4 июля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 27


Меҳр дар чашм.
Яъне касеро кам бубинед, меҳраш дар дилатон кам мешавад. Муҳаббат, ишқ калимаҳои арабианд. Меҳр арабӣ нест. Муҳаббат, ҳабиб аз як решаанд, ишқ, ошиқ, маъшуқа низ.
Меҳр – номи худои бостонии мардуми мост, ки пеш аз дини зардуштӣ дини меҳрпарастӣ, яъне митроизм дар марзҳои Осиёи Марказӣ ва Эрон будааст ва тавассути сарбозони Искандари Македонӣ ба Аврупо паҳн шудааст. Номи аврупоиаш – Митро.
Ба ин сабаб дар калимаи меҳр унсури қудсӣ, яъне осмонӣ ҳаст.

Дар дил ҳавасҳо дорам, дасти норасо дорам.
Яъне ба хароҷоти калон пул ё имконият надораду бояд қаноат кунад.

суббота, 2 июня 2018 г.

Ибораҳои обдори Самарқандиён – 26


Ҷаранги мис аз тилло баланд аст.
Ба ин монанд аст мақоли «Садои гови бешир - баланд». Дар Самарқанд ибораи «мисаш баромад» ба маънои аслаш ошкор шуд аст.
Зангӯларо аз мис месозанд. Ва баъзе созҳоро низ. Аз мис бисёр чизҳои хуб сохта мешавад, алалхусус ҳунари ҳаккокӣ дар мис ривоҷ дорад ва баъзеи ин осор аз нархи тилло кам нестанд.

Аммо мис мис аст, тилло тиллост!
Истеъдоди ҳақиқӣ – тиллост. Вақте ки эҷодкори асил нею ноасили беистеъдод пешгаҳнишин шуд, ҷаранги мис аз тилло баланд аст мегӯянд.

воскресенье, 27 мая 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 25


Кулли ёмин – бадтар.
Аз баланд шудани нархҳо касе шикоят кунад, ҳамсӯҳбаташ ин мақолро ба забон меорад.

Баъди ош як дам набош.
Палавро ош мегӯянд. Таоми серравғану сергӯшт, ки ҳаст, ҳазмаш мушкил аст барои организм.
Ба инсабаб баъди хӯрдани палав дам гирифтан беҳтар аст, то ки ба дил зӯр наояд.

Марда биниаш бошад, бас.
Яъне зебоӣ хоси мардон нест.

Хушрӯгия ба табақ намемонанд.
Яъне ҳусн чизе нест, агар зан таоми болаззат пухта натавонад.

Хешӣ ба хешию, савдо – бегона.
Яъне ба фурӯхтани чизе ба хешон чун ба бегона муносибат мекунанд.

четверг, 24 мая 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 24


Ба писарамон ғилоф гирифта  додем.
Яъне зандор кардем.

Кор ханҷар мекунад, на ғилоф.
Яъне мард бояд кор кунад, на зан. Вақте ки занҳо ба шаҳрҳои дур ба мардикорӣ мераванд, бачаҳо бесаробон мондаанд, ин зарбулмасали кӯҳнаи халқӣ бо тобиши нав ҷилва мекунад.

 Зани ёшу шӯи  пир, сават мону чӯҷа гир.

Чирчираки таги тобут.
Ҳосили чунин занушӯӣ.

вторник, 8 мая 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 23


Киникашон ба ҳамдигар бастагӣ.
Нофро самарқандиён киник низ мегӯянд. Ин ҷо таъна ба он ки бе ягон ҳамроҳи доимӣ он одам ба ҷое рафтан намехоҳад.

Такка бошаду шир тияд.
Такка – бузи нари бадбӯй аст, ки бо ин нуқс дар гуфтугӯ истифода мешавад.
Вақте ки аз ошхонае бо аробачаи пури ахлот берун омадани бомжеро мебинам, ин мақол ба ёдам меояд. Яъне ин мақол дастури кории бизнесменҳои кӯҳнаву нав аст.

Хӯрӣ  катта шавӣ, нахӯрӣ латта шавӣ.
Зарбулмасали хомфарбеҳу тағораишкамҳо.

пятница, 20 апреля 2018 г.

Баъзе ибораҳои обдори самарқандиён – 22


Аз табақи мис ғелид.
Яъне аз худ рафт. Ба монанди мақоли Хара таъриф кунӣ, худаша ба ҷар мепартояд.

Савори хари ҳамсоя ба ҷаннат рафтанӣ.
Касе, ки ба воситаи каси дигар соҳиби сарват ё мансаб шуданист.

Гапа кӣ занад? Пулдор!
Пулдор дар аксар маврид даҳонкалонӣ мекунад ва ин «Айба кӣ кунад? Маиб» барин садо медиҳад. Аммо дар ҷамъияти сармоядорӣ каси пулдорро маиб (маъюб) гуфта наметавонед, зеро, ки пулдор одами зӯр ба ҳисоб меравад.

На дар бел меистаду на дар табақ.
Оиди суханҳои по дар ҳаво.

вторник, 17 апреля 2018 г.

Оиди аҳамияти зарбулмасалу мақолҳо


Донишманди шинохтаи илми забоншиносии тоҷик, устоди Донишгоҳи давлатии Самарқанд Амон Воҳидов баъди чопи ду порча аз маҷмӯаи «Ифодаҳои обдори самарқандиён» дар рӯзномаи «Овози Самарқанд» 7.04.2018 мақолае таҳти унвони «Шираи забон» чоп карданд, ки эҳтироми бузургест нисбати забони модарӣ. Дар ин мақолаи дарҳақиқат олимона фикрҳои дурусти донишмандона баён шудаанд. Воқеан ҳам дар баъзе маврид камина маънои аслии мақолро шаҳр додаам ва аз шарҳи маъноҳои маҷозии он худдорӣ кардаам.

Гуфтаниам, ки ин коре, ки кардам, як навъ ба ёди мардум овардани баъзе мақолҳои аз забонҳо гумшудаистода, ба  онҳо додани як тобиши нав буд. Ба ин сабаб ба он талабҳои илмие, ки илми мақолшиносӣ пеш гузоштааст, кам эътибор додаам.

понедельник, 16 апреля 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 21


Ба  бача кор фармою аз пасаш дав.
(Аз силсилаи «Ҳикоёти зaрбулмасалдор»)

Ман 15-16-сола ва додарам Аҳмад 12-12-сола буд. Азбаски хонаамон дар ҷои нобоб буд, колхоз барои оилаи мо барои сохтани оморати нав замин дод. Вақте ки деворҳои хона таги болор шуданд, ягон ҷондорро кушта хун мебароранд, то ки балои ба хонаи навсохт меомадагиро ба ҳамин пешгирӣ кунанд. Тибқи ақидаи мардум.

- Ҳеҷ набошад ягонта хурӯсро ҳам кушед, мешавад,- маслиҳат дод устои иморатсоз Нарзуллохон, ки аз дӯстони падарам буд.

среда, 11 апреля 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 20


Калла гуфта кадуя бардошта гаштас.
Оиди одами нодон.

Майнема туруш накун.
Ба маънои каллаама гаранг накун.

Сайр ҳам сайру саргардонӣ ҳам сайр.

Сараша дута кун.
То сараша дута накунӣ, чӣ будани рӯзғора намефаҳмад, пули кор кардагеша дар кӯча хӯрда омадан мегирад.

понедельник, 9 апреля 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 19


 Худо кама тияду ғама натияд.
Дар мақоли дигар гуфта мешавад, ки «Одам аз оҳан бошад ҳам ғам занг барин мехӯрад».

Дар вақти харҷ раги дасташ мекашад.
Оиди мумсик мегӯянд.

Раги дасташ кашид.
Яъне пул харҷ кардан нахостам мегӯяд.

Нодонмурӣ биёд.
Бештар занҳо дар вақти зиёд шудани гапу кори аҳмақона мегӯянд, ки «илоҳо нодонмурӣ биёд».

Гапба ҷома мепӯшонад.
Яъне дар сухандонӣ моҳир.

Дар хона ду кадбону,
Хокрӯба то ба зону.
Ба мисли кадбону мӯл шуду зувола гум шуд.

Кайк гуфтаст, ки ба дасти одами чашмсиҳат афтаду ба дасти кӯр не.
Зеро одами бино дидан мехоҳад, ки ин чӣ кайкест ва кайк аз ин истифода карда мегурезад. Нобино бошад ба дидани он эҳтиёҷ надорад ва байни нохунҳо мегираду маҷақ карда мекушад.
Дар он маврид мегӯянд, ки ҳалли ягон масъала ба мансабдори кӯрдил вобаста шавад ва ӯ қандро аз қурут фарқ накарда ҳукм баровардан мегирад.
Қандро аз қурут фарқ накард.
Оиди бесалоҳиятии мансабдоре мегӯянд.

Саллая биёр гӯйӣ, каллая мебиёрад.
Мақоли замони коммунистӣ, ки зидди салладорон муборизаи атеистӣ буд.

Гар ба дил завқе надорӣ, синаҷунбонӣ чӣ суд?
Гӯё ки дар бораи аҳли рақс гуфтта шудааст. Аммо дар он маврид мегӯянд, ки соҳиби касб ихтисоси худро дӯст намедорад ва корҳои қолабӣ мекунад.

Хар чӣ донад маззаи қанду набот,
Тӯрбаи каҳ бошаду кунҷи равот.
Дар мавриде мегӯянд, ки масалан «Шашмақом», опера ё ягон асари дигарро касе нафаҳмад.

Дили нохоҳам – узри бисёр.

Дарахта тар буридӣ,
Боғбона сар буридӣ.

Чашми ошиқ кӯр аст.

Дарахт гуфтааст: Аз табар чи тавр гила кунам, ки дастааш аз худам.
Дар мавриде мегӯянд, ки аз фарзанди худ озор бинанд.

Дилро ба дил раҳест дар ин гунбади сипеҳр,
Аз рӯи кина кинаю аз рӯи меҳр меҳр.
Байти Саъдӣ аст, ки моли мардум шудааст.

Бо нодон дӯст машав, бо лаққи ҳамгап.

Дарс мушкил бошад, нодона хобаш мебиёд.

Асп бо ҷаву зан бо пардоз.
Яъне пардоз як амали муҳим аст.

Зани беноз – оши бепиёз.
Пиёз ошро ширину хуштаъм мекунад.

Остонаи духтардор баланд.

Зебосанам хушрӯй не, ситорагарм хушрӯ.

Ҷанг карданд додару хоҳар, нодон кард бовар.

Лойи зану шӯя худо аз як ҷо гирифтагӣ.
Аз он ки феълашон рафта-рафта монанд мешавад.

Мола аз молдор гиру келина аз қавмдор.
Яъне аз хонаводаи тагҷоии обрӯманд. Хусусан эшонҳо мепурсанд домодшаванда аз эшонҳо ё не. Ба ғайриэшон духтар намедиҳанд. Агар ошиқ шавад, ин қоидаро мешикананд.

Ҳар кас хараке дорад,
Дарди сараке дорад.
Дар бораи мошин.

Гӯшти ҳаррӯзаю нони серӯза.
Яъне дар иқлими гарм, ки замонҳои пеш яхдонҳои маишӣ набуданд, гӯшт зуд вайрон мешуд, ба ҳамин сабаб аз қассоб ба миқдори як ошӣ гӯшт мехариданд – чаряк – 250гр, нисфи чоряк – есирак, нисфи есирак – ғарибак.
Тибқи тибби муосир низ нони обаш гурехтагӣ, яъне ду ё серӯза барои саломатӣ муфидтар аст, нисбат ба нони нави гарм.

Акка агар шақ-шақ кунад,
Меҳмон дара тақ-тақ кунад.
Акка аз шохи  баланди дарахт омадани одамони ноошноро дида шақ-шақ мекунад, барои огоҳ кардани паррандаҳо аз душман.

Барака дар сари чошт.
Чошт ҳамон тӯдаи ҳосил аст. Агар дар Самарқанд, касе аз шиносҳои наздик аз назди хирмани ҳосили нав масалан картошка гузарад, деҳқон мегӯяд: Картошка хӯред!
Ман аввал намефаҳмидам,  ки чаро ба ҷои баред, хӯред мегӯянд. Дертар фаҳмидам, ки хӯред ба маънои чӣ қадар, ки бо худ баред будааст.

Ҳафт кас як касро интизор намешавад.
Як кас набояд ду ё се касро зиёд интизор кунад. Ҳамин, ки вақти ваъдагӣ шуд, яке ин мақолро мегӯяд ва ба ӯ интизор нашуда мераванд.

Ба панҷоҳ чун расидӣ, ёбӣ сустӣ,
Ва баъди шаст наёбӣ тандурустӣ.
Аз чил то шастсолагӣ давраи миёнсолӣ ва аз шаст то 75-солагӣ давраи солхӯрдагист. Дар давраи солхӯрдагӣ бемориҳо меафзоянд.
Нафас ҳар дам зи қасри умр хиште меканад, Бедил,
Паи таъмири ин вайрона меъмор инҷунин бояд.

Бемор бемор не,
Бемордор бемор.
Оиди бемордории бемори хеста наметавонистагӣ мегӯянд.

Барои як каса фаҳмидан, ҳамроҳаш ду пуд намак хӯрдан даркор.
Яъне он қадар таом хӯрдан даркор, ки ду пуд – сию ду кило намак тамом шавад. Ҳамин гуна мақол дар забони русӣ низ ҳаст.

Одама фаҳмидан хоҳӣ, ҳамроҳаш сафар кун.
Ин аз ду пуд намак хӯрдан осонтар ва вақти зиёдро намегирад.

Фарзанди падар мабош, фарзанди башар бош.
Яъне дар ҷои аввал - одамгарӣ.

Дилаша бару пулаша хӯр.
Одами дилбар пулатона хӯрад, мебахшед.

Зани бегона на ҷогаҳата гарм мекунаду на шикамата сер.
Яъне ба қадри зани ҳалоли худ бирас.

воскресенье, 8 апреля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён -18


Шӯрбоя дузд буровардагӣ.
Аз он ки дар Самарқанд палавро дӯст медоранд, ба шӯрбо нописандона нигоҳ мекунанд.

Дар хонаи бачадор ғайбат нест.

Падарҷудо бошу шикамҷудо не.
Фарзандони аз як модар таваллудшуда нисбати ҳамдигар меҳрубонтаранд. Ба ин маъно додараш бошад, аз ишками модараш бошад мегӯянд.

Гапи роста аз кӯдак шунав.

Ҳар кӣ зан надорад, роҳати тан надорад.

среда, 4 апреля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 17


Лабба кулӯха молид.
Яъне таомро аз дигарон рустӣ хӯрд.

Санга хӯр.
Агар бача дар хӯрокхӯрӣ инҷиқӣ кунад, модараш мегӯяд.

Ба рӯй пӯстака кашид.
Яъне ба шармандагӣ қадам ниҳод.

Бетутуруқ.
Дар Самарқанд одамеро гӯянд, ки ба ваъда вафо намекунад, дурӯғ мегӯяд, ба низоми маъмули муносибатҳои шаклгирифтаи байни одамон риоя намекунад. Солҳое, ки идораи рӯзномаи «Овози Самарқанд» дар азоби  молиявӣ буд, як нафар баъди обед бой шуда ваъда дод, ки 15 ҳазор сӯм кӯмакпулӣ мекунад, агар дар борааш мақолаи ситоишӣ нависем, то ки депутати шӯрои вилоятӣ шавад. Рӯзнома ба ваъдааш вафо кард, аммо ӯ не. Ман худ ба идораи корхонаи шахсии ӯ даҳ бор ба талаби маблағи ваъдакардааш рафта будам. Не намегуфт. Ваъда медоду иҷро намекард. Дар ин давутози талаби пул камина зиёда аз 15 ҳазор сӯм дар нақлиёт харҷ карда ба чунин хулоса омада будам, ки аз бетутуруқ дуртар будан беҳтар аст.

воскресенье, 1 апреля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 16


Расидагӣ ба нордбон, нарасидагӣ ба армон.

Ба ҳалво гуфтан даҳон ширин намешавад.

Сабр кунӣ, аз ғӯра ҳалво мепазад.

Дар назди бача ҳавлӣ нагӯй, ки ҳалво мегӯяд.

Нонат бутун набошад ҳам, дилат бутун бошад.

Ноз кунӣ ба нозбардор кун.

Хоҳӣ нашавӣ расво ҳамранги ҷамоат бош.

Ба худодода ситеза макун, ки ба худодода Худо додааст.

вторник, 20 марта 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 15


Ҳар кас дасти рӯғанинаша ба сари худаш мемолад.
Яъне ба сари дигар кас намемолад. Азбаски пухтани палав бо  равғани дунбаи гӯсфанд расм будаасту палавро бо даст мехӯрдаанд, баъди хӯрдан баъзе касон равғани дастро ба сар мемоланд, аз он сабаб, ки хосияти шифоӣ дорад, зидди сармохӯрдагист. Ин мақол ба он маъност, ки ҳар кас даставвал ҳама корро ба манфиати худу хонаводаи худ мекунад.

Пӯстата дар бозори чарм мешиносам.
Яъне дар асл кистӣ, хуб медонам, агарчӣ аз пӯсти баданат маҳсулоти чармӣ тайёр карда бошанд.

Пушту пешаш баробар.
Одами берӯй. Яъне пешаш ҳам пушту пушташ ҳам пушт. Баъди обед бой шудагиҳо.

среда, 7 марта 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 14


Ҳикоёти зарбулмасалдор

Элак баҳона, дидор ғанимат.
Вақте ки дӯстонро пазмон  мешаванд, гирифтани ягон чизро баҳона карда ба хонааш мераванд

Як шоири ҷавон ба духтари муаллими забон ошиқ будааст. Ба вохӯрӣ дар  он вақт мерафтааст, ки падару модари духтар ба кор рафтаанд. Рӯзе ба хонаи духтар омада бо падари духтар рӯ ба рӯ мешавад.

- Муаллим, ман аз шумо пурсиданӣ омадам, ки калимаи ишпулуқ чӣ маъно дорад?  - Гуфтаст шоири ҷавон, ки ин калимаро худ сохта буд.

пятница, 2 марта 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 13


Аз сурнайчӣ як пуф. Аз мо чӣ мерӯд? Аз сурнайчӣ як пуф-дия мегӯянд ва мушкилатонро осон мекунанд. Хислати хуби одамдӯстии самарқандиён.

Мор каҷу килеб мераваду ба хонааш рост медарод. Одами маст низ ҳамин тавр. То таги дараш калавида-каллавида мераваду дарвозаро, ки дид танбеҳи занаш ба ёдаш меояду ҳушёр шуда накалавида ба хонааш медарояд.

Агарчи бе аҷал нахоҳӣ мурд, ту марав ба даҳони аждаҳо. Инсон набояд ҷони худро дар хатар гузорад. Самарқандӣ  дар ҳама ҷо кӯшиш мекунад, ки аз ҷанҷолу ҷанг дуртар бошад.

Саҳар гуфтагем. Дашноми яҳудиёни самарқандӣ. Яҳудии самарқандӣ саҳар пеш аз ба кӯча баромадан чанд дашномро талаффуз карда мегӯяд: Инро ба онҳо хоҳам гуфт, ки маро имрӯз  меранҷонанд. Баъд ба одами ранҷонда мегӯяд: - Пагоҳӣ гуфтагем.
Ва бо ҳамин зиддият хотима меёбад.

суббота, 24 февраля 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 12

Аз ришаш бурида ба мӯйлабаш часпонид. Оид ба корҳои ноӯҳдабароёна.

Пайравӣ кун раҳрави устодро,
Аз ғалат в-аз гумраҳӣ ёби роҳо.

Нокардакор туро ба ин кор чӣ кор? Яъне корҳои ҷиддиро бо таҷрибаи кофӣ бояд анҷомид.

Таваккал нар бувад, андеша мода. Дар Самарқанд аксар таваккал ба маънои «шавад обӣ, нашавад лалмӣ» истифода мешавад, на ба маънои аслиаш умед ба худо. Ин мақол таъкид ба он дорад, ки танҳо андеша чизе мезояд ва ба он такя бояд кард.

Санги вазнина об намебарад. Дар ҳама ҳолат инсон бояд пурбардошт ва собир бошад.

суббота, 17 февраля 2018 г.

Ибораҳои обдори самарқандиён – 11

Ба як пул намеарзад. Ба як пул намегирам. Ба як тини сиёҳ намеарзад. Инҳоро дар мавриди ба нокас баҳо додан мегӯянд.

Ба як пули пучак намеарзад. Низ мегӯянд. Тахмин пули пучак ба маънои пули қалбакӣ омадааст.

Ҳама ош-ба қаттиқ. Қаттиқ калимаи ӯзбекӣ буда мости зардобаш гирифтаро гӯянд. Ин мақол оиди касе, ки ба ҳама кор бинӣ мехалонад.

То реша дар об аст, умеди самаре ҳаст.

Решеш об-ба. Яъне захира ҳаст.

среда, 14 февраля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 10

Ба гузашта салавот.

Худованди карим имрӯзеша додас.

Фардо – худо подшоҳ.

Некӣ бимонад ҷовидон.

Некӣ куну ба дарё (ба об) андоз. Яъне ҳамон замон фаромӯш кун.

Ман ин писарама сараша дута карданӣ. Яъне зандор карданӣ.

Даҳонсӯхта оба пуф карда менӯшад.

вторник, 13 февраля 2018 г.

Ояндаи Америка чӣ мешавад?

Як донишманди ӯзбек, ки дар ИМА дар як донишгоҳ кор карда будааст, аз телевизиони «Ӯзбекистон» чунин гуфт: Ман дар Амрико бо ректори донишгоҳ ҳамсӯҳбат шуда будам. Ҳамагӣ як писар дорам, гуфт ӯ. Пурсидам, ки мехонад ё кор мекунад? Ректор гуфт, ки мошин мешӯяд.

- Ҷаро ба донишгоҳи худатон надаровардед?

- Донишаш кофӣ нест,- гуфтааст ректор.

- Ин хел мошин шустан гирад, ояндааш чӣ мешавад?- гуфтааст донишманди ӯзбек.

- Ин  хел одам ба донишгоҳ қабул гардад, ояндаи Америка чӣ мешавад?- гуфтааст ректор.

Акнун дар бораи онҳое, ки дониши кофӣ доранду ба курси якуми мактаби олии Амрико дохил мешаванд. Доктор Мясников, ки барномаи саломатии РТР-ро мебарад, гуфт, ки аз чорсад нафар ба курси якуми донишкадаи тиббии Амрико дохилшудагон даҳ фоизи онҳо яъне чил нафар қобилиятноктари онҳо диплом мегиранд.


четверг, 8 февраля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён -9

Зани ёшу (ҷавону) шӯйи пир,
Сабат мону чӯҷа гир.

Чирчиракҳои зери тобут. Ҳамин чӯҷаҳо (кӯдакон).

Бо ту буданам мушкил, бе ту буданам мушкил (зан).

Аз борон гурехта ба лойдон афтид. Аз коре гурехта ба бадтар аз он дучор шудан.

Марда мард мекардагӣ ҳам зан, номард мекардагӣ ҳам зан.

четверг, 1 февраля 2018 г.

Ифодаҳои обдори самаркандиён – 8

Овозаи Рустам беҳ аз Рустам. Дар  овоза аз даҳон ба даҳон ҳар кас ягон гап илова мекунад. Овоза ҳақикат нест, ба он набояд бовар кард.

Муш гӯш дораду девор муш. Ба маънои он ки дар ҳама ҷо хабаркаше ҳаст.

Оқилон пайрави нуқот нашаванд. Ин ҷо нуқот ба маънои нуқтаҳост. Ба маънои эрод гирифтан омадааст. Яъне оқилон айбкобӣ намекунанд.

Баъди ид ҳиноро ба кунат банд. Самарқандиён дар арафаи идҳо ба дастони худ ҳино мебанданд. Ба ин сабаб дар ҳавлиҳо гули ҳиноро мекоранд. Ин ҷо ишора ба он ки ҳар корро дар вақту соати худаш бояд анҷом дод.

Варианти дигараш: Баъди бод шикастан чорзону.

вторник, 30 января 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 7

Ҳар рӯз ид нест, ки чалпак хӯрӣ. Дар Самарқанд чалпак – хамири туники дар равған бирёндаро одатан дар арафаи ид пухта ба ҳамсояҳо медиҳанд. Ин мақолро ба он маъно мегӯянд, ки аз рӯзи оддӣ бештар маталаб, яъне баднафс набош.

Худашба тӯппа (лахчак) бурида наметавонаду ба дигарон угро даста мезанад.

Кӯри худу бинои дигарон. Яъне камбудии худро набинаду айбҳои дигаронро овоза карда мегардад.

Аввал таҳорати дарун, баъд таҳорати берун. Яъне покии дарун (дил) дар ҷои аввал аст.

Давидани гӯсола то каҳдон. Яъне одами камақл танҳо хӯрданро фикр мекунад.

Дод гӯм мезанан, дод нагӯм деви мачитро мебаранд (дуздон).

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 6

Пушти ману табари қассоб. Шиори баъди обед бойшудагиён. Гӯр сӯзаду дег ҷӯшад низ шиори онҳост.

Замин миннатдор бош, ки ман пой мемонам. Шиори зану духтарони куртаи «рыбка»-пушӣ баъди обед бойшудагиён.

Аз берун ялдар-юлдур, аз дарун тақар-туқур. Куртаҳои ялдар-юлдурпӯши бойзану духтарон ва дарун аз маънавиёт холии онҳо.

Гов мурад ҳам алоии чашмаш намеравад. Маънои ин мақол хеле васеъ буда, ба он маъно низ меояд, ки таъсири бади одами ганда баъди мурданаш низ давом мекунад.

четверг, 25 января 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 5

Одам бо одам зинда аст.

Аз замини ҷар замин нахар. Дар иқлими Самарқанд дар пастхамиҳо токро сармо мезанад. Яъне ба маънои «аз ҷуқурӣ замин нахар» аст.

Хона нахар, ҳамсоя хар.

Аз хеши дур ҳамсояи наздик беҳтар.

Ҳамсоя ба ҳаққи Худо баробар. Яъне аз ҳосили боғат ба ҳамсоя низ бидеҳ.

Ангур аз ангур ранг мегирад, ҳамсоя аз ҳамсоя панд.

Ифодраҳои обдори самарқандиён – 4

Садақа – радди бало.

Кайф кайфи безанӣ, фатир пазӣ танҳо занӣ (хӯрӣ). Ба ҷои «танҳо занӣ» баъзан «дулунҷа занӣ» мегӯянд. Барои шӯхӣ мегӯянд, зеро медонанд, ки безанӣ кайф он тараф истад, бештар азоб аст.

Ошат ҳалол бошад, дар миёни кӯча хӯр. Ба маънои он ки ошатро русти нахӯр, бо дигарон бо ҳам бин.

Гапфурӯш лаб-лаби бом,
Фисфисак кора тамом.
Визвизак лаб-лаби бом низ мегӯянд.

суббота, 20 января 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 3

Гӯратба даромада қатет хоб намерӯд. Ба шахсе гӯянд, ки барои аъзои хонавода аз ҳад зиёд ҷон коҳонда тансиҳатии худро фаромӯш кардааст.

Эзораша ба сар салла кард. Дар бобати занҳои бадзабони дашномҳои қабеҳ диҳанда гӯянд.

Дар кунат атола мепазад. Оид ба одами аз  ҳад зиёд маккор мегӯянд.

Ҷӯрабозӣ кафтарбозӣ не. Кафтар яъне кабӯтар баъзан парвоз кунад, барнамегардад. Дар ин маъно мегӯянд.

среда, 10 января 2018 г.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 2

Қафош замина бӯ намекунад. Дар ин маврид бо ҷои калимаи қафо муродифи онро кор мефармоянд. Дар бораи касе мегӯянд, ки дар як ҷой ором нанишаста бисёр ҳаракат мекунад.

Аспро наъл кунанд, қурбоққа низ поша бардоштааст. Оид ба тақлиди бемаврид мегӯянд.

Аз сад сӯми мусофирӣ як сӯми муҷовирӣ беҳтар аст. Калимаи муҷовир дар забони мардуми Самарқанд танҳо дар ин мақол истифода мешавад ва маънои онро ҳама намедонанд. Ин ҷо маънои ҳамсоя ва наздик омадааст.

суббота, 6 января 2018 г.

Ифодаҳои обдори самаркандӣ

Почеша дароз кард – яъне ба маънои тарки дунё намуд.

Ба қафояш як лагад занед, байни пош ҷарангос мекунад. Яъне ҳамагӣ ду-се танга дар кисса дорад. Ҳоло бошад дар бораи баъди пешин бой шудагиҳо мегӯянд: Ба қафояш як лагад занед, каллааш ҷарангос мекунад. Яъне ба маънои он ки дар косахонаи сараш ба ғайри ҷарангоси тангаҳри заррин чизи дигар нест.

Худо ҷӯреш бошад, паёмбарро ба як пул намегирад. Дар бораи мансабдори аз худ рафтае мегӯянд, дар идораҳои боло амак  ё тағо дорад.