воскресенье, 18 апреля 2010 г.

Оид ба як шеъри Муҳаммад Ғоиб

Дирўз рўзноманигори самарқандӣ Шўҳрати Ҳусейн ба хонаи камина сар халонд ва шумораи 3 октябри соли 1989-и ҳафтаномаи «Омўзгор»-ро ба дастам дода гуфт: - Оё медонед, ки дар ин газета як шеър дар васфи шумо чоп шудааст?

Намедонистаам. Аз ин ноогоҳиям шарм доштам.

Ва ба Муҳаммад Ғоиби мўҳтарам дер бошад ҳам арзи сипос мекунам.

Ин шеър як таассуроти хоси ўст оиди ҳолати камина дар он замон.

Агар хонандаи Герби шердор ҳама навиштаҳои дар ин блог гузоштаи каминаро бихонад, хоҳад дарёфт, ки тасаввуроти шоир қисман рост аст ё тамоман.

Оё дар ин бист соли охир дигар шудаам ё ҳамонаму ҳамон?

ДИЛИ УФТОДА

Барои Адаш ИСТАД

Дар сари дуроҳа лол истодааст,
Гўшае афтода монанди дил аст.
Аз ғами ин дил зи тан резад дилаш,
Дорад ў дарде, ки дармон мушкил аст.

Ин мусофир дар сари дуроҳа аст,
Он яке роҳи наву дигар куҳан.
Як ишоратраҳ барии дуроҳа аст,
Ёфтан мушкил аз он роҳи Ватан…

Дар сари дуроҳа лол истодааст,
Дар назар мисли ғарибафтода аст.
Бори ғамҳои гарон бар дўши ўст,
Мўҳри ғамҳояш – лаби хомўши ўст.

Дар Самарқанду Бухорои азиз
Дида кам нақши азизонро ба чашм,
Бар сари худ не, хаёлам мезанад
Бар сари даврони беғам мушти хашм.

Буд девори Самарқанду Бухор
Як замон фарҳанг, ин дам сангҳост.
Гўиё ки дар ҷабини ў фақат
Чун ҳуруфи форсӣ ожангҳост.

Худ ба худ гўяд, ки доғи мондаро
Оби дарёи Зарафшон ҳам нашуст.
Эй Бухоро, хоки шоирхези мо,
Шоире дигар зи хоки ту наруст.

Тарҳи роҳ месозаду хат мекашад,
Хат ба гирди марзи қисмат мекашад.
Ў хаёлан сўи хоки ошно
Дўшбори нанги миллат мекашад.

Меравад сўи Бухорои Шариф
Гар Зарафшон дар лабу дил оҳу доғ.
Аз Самарқанд ў Зарафшон омадаст,
Ҳамзабонони парешонро суроғ…

Муҳаммад ҒОИБ

среда, 7 апреля 2010 г.

Тафовути бостоншаҳрӣ аз музофотӣ

Дастоварҳои бузурги ҳунари гачкорӣ, кандакорӣ ва наққошии миллӣ дар ёдгориҳои Самарқанду Бухоро муҷассаманд. Устоҳои ин шаҳрҳо дастовардҳои насли зиёди ҳунармандони бузург дар тўли зиёда аз ҳазор сол ба вуҷуд овардаро меъёрҳои олӣ ва намунаи ибрат қарор додаанд. Нақшҳои ёдгориҳои меъмории ин шаҳрҳо бо нафосати хос ва майдакорӣ аз корҳои устоҳои музофотии Тоҷикистон фарқ мекунанд.

Устоҳои ин ҳунарҳои миллии Тоҷикистон ба сабаби дурӣ аз марказҳои бостонӣ – Самарқанду Бухоро услуби хоси маҳаллиро ба вуҷуд овардаанд, ки метавон музофотӣ ном бурд.

Услубҳои асосии наққошӣ, гачкорӣ ва кандакорӣ дар Самарқанду Бухоро шакли комили худро пайдо карда бошанд ҳам то миёнаҳои қарни бистум услуби Бухоро аз услуби Самарқанд бо нафосату назокати бештар ва мураккабӣ фарқ мекард. Солҳои чилуми асри гузашта дар Самарқанд Академияи ҳунармандии миллӣ таъсис ёфт ва аз устодони бузурги ҳунарманди Бухоро Академик усто Ширин Муродов ба Самарқанд омада дар ин академия машғулотҳо гузаронид. Сипас дар Самарқанд низ услуби мураккаб ва комилтари гачкорию наққошию кандакорӣ ҷорӣ шуд. Услуби «гул андар гул» ва корбасти пардозҳои гуногун болои як нақш дар Самарқанд низ густариш ёфт.

Оиди осори онон корҳои илмӣ ба нашр расидаанд. Олимон мақтаъи мунҳадам - «золотое сечение»-и корҳои онҳоро ситоиш мекарданд.

Фарқи ҳунармандии бухороӣ аз ҳунармандии тоҷикистонӣ соддатар карда бигўем, мисли фарқи Шашмақом ва сурудҳои мардумист.

Ҳар як вижагӣ, нафосати хосе дорад ва ҳар ду низ барои мо азизанд. Аммо мураккабӣ ва авҷҳое, ки дар Шашмақом ҳаст, хоси сурудҳои фолклорӣ нест. Дар наққошию гачкорию кандакории байни шаҳрҳои бостонӣ ва музофоти низ чунин фарқият мушоҳида мешавад, аммо кам касон аз он огоҳанд.

Ба ин сабаб дар сохтмони як иморат корбасти услубҳои музофотию ҳам бостоншаҳриро мебинем, ки ҳамоҳангии комилро инкор мекунанд.

Зиёда аз ин устоҳои услуби музофотӣ аз устоҳои услуби бостоншаҳрӣ чизеро омўхтан намехоҳанд ва ҳатто бо эродҳои беҷои худ онҳоро нороҳат мекунанд. Дар теъдод музофотиён зиёданд ва сармеъмору корфармоён аз ақрабои онҳост. Сармеъмор аз боло супориш мегирад, ки дар як мўҳлати танг, масалан шаш моҳ ё як сол иморатро сохта ба истифода диҳад.

Вай низ мехоҳад, ки ҳама нақшҳо ба услуби бухороӣ яъне бостоншаҳрӣ бошанд, аммо дар ин мўҳлати кўтоҳ ин корҳоро анҷом додан имконпазир нест.

Устои кандакори бостоншаҳрӣ болои як дари кандакорӣ агар хоҳад, ки бо сифати аъло бисозад, шаш моҳ кор мекунад. Аз ин дарҳо дар як иморат камаш даҳ- дувоздаҳто даркор. Ана баъд сар мешавад ба қавле «давай-давай, шуруй-шуруй». Зеро бахилӣ, ҳисси ба устоҳои музофотии худ бештар имтиёз додан имкон намедиҳад, ки устоҳои дигари услуби ботоншаҳриро даъват кунанд.

Сипас ба чиниҳо муроҷиат мекунанд. Ва хитоӣ бо дастгоҳи мошинӣ даре, ки устои бостоншаҳрӣ дар ним сол меофарад, дар як моҳ сохта медиҳад ва хеле арзонтар низ будааст.

Ман он дари кандакориро дидам. Ҳама нақшу нигорҳо миллианд, аммо аз ҳафт хели пардози нозуки нақши миллӣ ҳатто яке нест ва аз ҳама бадтар ин аст, ки ҳусни хати вижаи устои эҷодкор аз байн рафтааст.

Заррае ҳам гармии дили эҷодкорро дар ин гуна корҳо ҳис намекунед. Агар дар Шашмақом бе авҷ шашмақом нест, нақши миллӣ бе пардозҳои махсуси худ, нақши мумтоз нест.

Минбаъд кор ба ҳамин тарз биравад, барои Тоҷикистон эҳёи суннатҳои кандакорӣ, гачкорӣ ва наққошии меъмории миллӣ танҳо хобу хаёл хоҳад буд.

Дар пешорўи меъмории миллии Тоҷикистон ин суол ҳамчунон қад барафрохтааст: Будан ё набудан?

Солҳои охир дар ҷумҳурӣ ба услуби миллӣ иморатҳои бисёре тазйин шуданд. Ҳунармандони гачкору наққошу кандакор хеле заҳматҳо кашиданд. Дар замони шўравӣ барои кор танҳо дар яке аз чунин қасрҳо устоҳои ҳунармандии миллӣ соҳиби унвонҳои хеле олӣ ва мукофотҳои давлатӣ мегардиданд.

Оиди кори онҳо адибону рўзноманигорон бисёр менавиштанд, филмҳо меофариданд. Ҳоло бошад оиди ин корҳои аҷиб шўъбаи торихи ҳунари Пажўҳишгоҳи торих ва мардумшиносӣ ақалан як мақола нашр накардааст. Ҳол он ки омўзишу тадқиқи чунин корҳоро ҳамин шўъба бар ўҳда дорад.

Дирўз дар кўчаи шаҳр як устои забардасти бостоншаҳрриро дучор шудам. Пурсидам:
- Чанд сол боз наменамоед?
- Чанд сол дар Туркия кор кардам, панҷ сол дар Қазоқистон, - гуфт ў. - Омадам, ки дар Ватан кор нест. Боз маро ба Қазоқистон даъват карданд. Маҷбурем, ки биравем ва кишварҳои дигарро обод кунем.

Аз телевизиони Тоҷикистон баъзан сурудхонии касеро дар назди сутунҳои ғафси шикамаш дегӣ намоиш медиҳанд (шакли мавзунтари сутун шиками тухумӣ дорад). «Суруд фолклорӣ, шиками сароянда ҳам хеле ба чунин сутун ҳамоҳанг будааст» мегўям ба худ.

Камина муқобили ҳунари кандакории музофотӣ нест. Ҳама чиз дар мақоми худаш зебост, агар ҳамоҳангӣ ва таносуб риоя шавад.