50 лет в профессиональной журналистике!

Знаменитый самаркандский журналист, историк и блогер Тошпулот Рахматуллоев отметил 25-летие журналисткой деятельности.

И я тоже вспомнил, что свою трудовую профессиональную работу как журналист начал в 1969 году в редакции газеты «Комсомоли Тоджикистон» где проработал три года.

У меня теперь 50 лет творческой работы в сфере жулналистики! Журналистика тяжелый друд, не всем по плечу.

ХАРИ ХОҶА НАСРИДДИН

(Ҳаҷвия ва ё афсона барои калонсолон)

Сари хамро шамшер намебуррад мегуфт Хоҷа Насриддин. Хари ў баъди маргаш бесоҳиб монда дар кўча бо сари хам рафта истода буд, ки бачае ба гарданаш ресмон баста савор шуд. «Сари хамро шамшер намебуррад, лекин ба болоят савор мешаванд» - хулоса баровард хари Хоҷа, ки Афандихар ном дошт.

Хоҷа Насриддин пеш аз вафот харашро ба шоҳаншоҳ васият карда буд. Ў шунида буд, ки дар хархонаи шоҳаншоҳӣ маркабҳо аз бекорӣ чарб баста ба баҳмут монанд шудаанд. Хоҷа мехост, ки хари пираш дар охири умр моли шоҳаншоҳӣ шуда, каме кайфу сафо кунад.

Дар Самарқанд одате ҳаст…

Дар Самарқанд одате ҳаст, ки байни ду ид – Иди Фитр ва Иди Қурбон тӯйи никоҳ баргузор кардан манъ аст. Аммо тӯйи никоҳ баргузор мекунанд!

Дар шаби Лайлатурқадр ду шиша ё бакалашка об гирифта руст карда мемонанд. Ва агар байни ин ду ид тӯйи никоҳ баргузор шавад, бояд арӯсу домод ё аз ин оби шаби лайлатурқадрӣ нӯшанд ё дасту рӯй шӯянд.

Аммо илоҷи дар моҳи май накоҳе манъшударо наёфтаанд. Ман пешниҳод мекунам, ки 1 январ дар Соли Нави исавӣ аз риши пахтагини бобои барфӣ камтарак гирифта монанду дар рӯзи тӯйи никоҳ ҳазориспанд барин дуд кунанд. Бо ҳамин монеаи дар моҳи май тӯй накардан аз байн меравад!

Астағфуролло гуфтан мехоҳам, аммо боз фикр мекунам ин мардум, ки роҳи аз садди урфӣ гузаштанро ёфтааст, аз ҷиҳати фикрӣ пасмонда нест.

 

ХОҶАГӢ АҲМАДИ КОСОНӢ - МАХДУМИ АЪЗАМИ ДАҲБЕДӢ

Хоҷагӣ Аҳмади Косонӣ, ки ҳамчун Махдуми Аъзами Даҳбедӣ шӯҳрати тамом доранд, яке аз нобиғахои тариқати хочагон дар нимаи дуввуми  карни XV ва нимаи аввали қарни XVI ба шумор мераванд. Хоҷагӣ Аҳмад дар хонадони шахси боэътибори давр Саид Ҷалолиддин дар соли 1461-62 дар ноҳияи Косони вилояти Ахсикент (ҳоло Намангон) ба арсаӣ ҳастӣ қадам ниҳодаанд. Солҳои толибилмии Хоҷагӣ Аҳмад дар зодгоҳашон мегузарад. Хоҷагӣ Аҳмад, ки соҳибзеҳн ва хушфаҳму зирак буданд, дар бисёр масъалаҳо аз ҳамсабақашон пешдастӣ мекарданд ва ҳатто мударрисон аз истеъдоди эшон дар ҳайрат мешуданд. Баъд эшон омӯзиши масъалаҳои тасаввуфро дар назди устод Муҳаммади Қозӣ, ки муаллифи «Силсилат ул-орифин» буданд, идома медиҳанд. Мавлоно Мухаммади Қозӣ қобилият ва истеъдоди Хоҷагӣ Аҳмадро идрок намуда, эшонро шаҳбози баланпарвози тариқати хоҷагон донистанд. Баъд аз такмили дониш Хоҷагӣ Аҳмад ба зодгоҳи хеш бармегарданд ва фаъолияти хешро идома медиҳанд.

Самаркандскому медресе Шердору исполнилось 400 лет!

Первая половина XVII века в истории города Самарканда неразрывно связана с деятельностью его хокима, вышедшего из Олчинского рода крупного представителя военной феодальной аристократии Баходира Ялангтуша. В период Аштарханидов в Самарканде еще более оживились строительные работы. В то время, когда у хокимов областей Средней Азии усилились тенденции сепаратизма, значительно возрос­ла роль сильных узбекских племен.

Назначенный могущественным визирем Имамом Кулиханом правителем Самарканда Баходир Ялангтуш, известный своими победами в войнах, был в военном походе. Как дань уважения, непосредственно по инициативе и указу Баходира Ялангтуша были проведены работы по реставрации разрушенного временем величественного медресе Улуг­бека и на месте разрушенных до основания хонакох и караван-сарая Мирзойи, построенных Улугбеком, было возведено грандиозное сооружение медресе Шердор напротив медресе Улугбека в качестве его небольшой копии, на месте хонакох с большим куполом, достигающим 15 метров в диаметре была построена как его небольшая копия. Здания, хотя и были похожи друг на друга, и фасады, в основном, одинаковые, однако разнились в архитектурном и качественном отношениях.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 50

Мазза аз қайла гурехт.

Яъне корҳо бесомон шуд.

Пирию сад иллат.

Пирию сад дард низ мегӯянд.

Марг бо дӯстон тӯй аст.

Аҳамияти дӯстӣ дар назари самарқандиён.

Таррак ба тухмаш мекашад, ҳалво ба бехаш.

Решаи ширинбияро ҳалвогарон бех мегӯянд, ки асосан дар сохтани ширинии нишалло истифода мекунанд.

Садриддин Айни, Шараф Рашидов и Гафур Гулям

Шараф Рашидов подружился с Садриддином Айни, когда учился, жил и работал в Самарканде. Говорят Шараф Рашидов иногда бывал в доме Айни. Часто к нему из Ташкента приезжал Гафур Гулям. Иногда Хамза и другие узбекские писатели. Айни хорошо знал творчество Бедиля, а Гафур Гулям благотворил Бедиля. Поэтому, своего сына назвал Абдулкодыром по имени Бедиля. Они часами читали стихи Бедиля, иногда спорили о смысле некоторых бейтов. Один  из учеников Гафур Гуляма  писал, что однажды они вместе из Ташкента приехали в Самарканд посетить устода Айни. По поручению своего учителя этот писатель купил две бутылки коньяка. Когда зашли в рабочий кабинет и поздоровались, Айни вышел из комнаты, поручит своей жене накрыть стол для гостей. Тогда Гафур Гулям быстро достал из сумки бутылки и спрятав за книгами на полке сказал:

- Он подарки не берет. А врачи назначили пить по 50 грамм коньяка каждый день.

Вопрос о том, скупым ли был Садриддин Айни

Человек, который в голодные годы приходил каждый день в редакцию таджикского издательства с полными карманами сухофруктов, когда на обед работники издательства имели только варенные баклажаны скупой, да?

Человек который потратил много денег на поездки по городам и селам для сбора рукописей классиков таджикской литературы и потратил последние деньги на приобретении редких рукописей классиков литературы что бы написать книгу «Образцы таджикской литературы» скупой?

Говорят, что деньгами помог его соратник по борьбе с эмирским режимом Абдукодир Мухиддинов, но все прекрасно знают как дорого стоят рукописи книг великих писателей прошлых веков, и сейчас редкий экземпляр стоит десятки тысяч долларов. Так что золотые монеты, по согласно одной легенде отданные Мухиддиновым писателю быстро кончились и он ждал гонорара этой книги.

О дальновидности Садриддина Айни

Бывший главврач Самаркандской горбольницы рассказал, что однажды у него лечился Садриддин Айни.

- Однажды у нас в больнице кончился пенициллин,- говорил он. - Тогда этому лекарству замены не было.

Лечащий врач сказал Садриддину Айни, что пенициллин кончился, привезут нам завтра. А уколы прерывать нельзя. Покупайте в аптеке только на  один укол флакончик пенициллина. Садриддин Айни разбушевался:

- Вот этим и начинается смерть бесплатной медицины. Потом пошло и поехало. Врачи во всех больницах будут продавать налево бесплатные лекарства а от больных будут требовать чтоб нужные лекарства купили в аптеке. Бесплатная медицина – высшее достижение. Мы должны всеми силами сохранить его. Идите в аптеку и  берите в долг, а потом когда вам привезут, отдадите.

Катакомба Садриддина Айни.

Один из интересных помещений в самаркандском мемориальном музее Садриддина Айни это его секретная подземное помещение. Устод называл его заминкан. От подвала заминкан отличался тем что он как блиндаж скрыт под ровной землей. Он потратил на строительства подземного хранилища 25 тыс. рублей, все свое сбережение.

Я залез в его заминкан, его потолок сводчатый из жженого кирпича, стены тоже, а пол глубиной пол метра состоит из сухого песка. В тридцатые годы за какую нибудь книгу на арабском или фарси, где упоминалось имя бога или пророка владельца книги посылали на Гулаг или расстреливали. Для написания «Образцов таджикской литературы» он собрал тысячи рукописных книг разных веков.

Еще раз о скромности великого Айни

После побега эмира бухарского Алимхана руководитель Бухарской республики Файзулло Ходжаев пригласил к себе Садриддина Айни.

- Я вас назначаю министром образования,- сказал Ходжаев.

- Спасибо эшонджон (к ишанам он так обращался), но я не хочу быт чиновником, я уже поэт и писатель. Это выше всяких чиновничьих постов.

- Тогда вот что, вас эмир всю жизнь замучил, от 75 ударов по голой спине все умирали а вы чудом остались в живых. Сейчас все кладовые дворца эмира открыти. Я вам разрешаю войти туда и сколько хотите  забрать золото и драгоценностей.

- Дорогой эшонджон,- сказал Айни,- эти богатства разграблены у народа, я не имею права прикасаться к ним.

- Тогда уважаемый ходжа зайдите и посмотрите, может быт найдется какая нибуд неизвестная книга великих поэтов.

О скромности Садриддина Айни.

Когда эмир бухарский Алимхан начал расправу с просветителями, начал с Садриддина Айни и на площади Регистан, где каждый день казнили людей, ударили его 75 раз деревянными палками по голой спине. Великий писатель и ученый после лечения в Кагане в 1918 году бежал в Самарканд на российскую территории.

Тогда ему было 40 лет.

Преподавал в новометодный школе Абдулкадира Шакури, зарабатывал с трудом на кусок хлеба.

Лез в долги, то у одного брал долг, то у другого. Старые долги погашал за счет новых.

Любовь к природе – любовь к родине.

Готовить к печати свой альбом картинок известный самаркандский художник Джума Абдурауфов. Он родом из живописного горного Агалыка Самаркандского сельского района.

Джума Абдурауфов не только талантливый художник-пейзажист, но и воспитатель десятки молодых художников, он преподаёт живопись в Самаркандском колледже.

Джума-ака из тонко чувствующих переливы красок природы, несравненный пейзажист.

Номи устод Айнӣ дар асл чигуна буд?

Номи устод Айниро дар баъзе маврид Садриддин ва дар ҷои дигар Садриддинхоҷа хондаам. Масалан дар «Рӯзномаи Шарифҷон  Махдуми Садри Зиё» ӯ  Садриддинхоҷа номида шудааст. Садриддин Айнӣ вақти навиштани нусхаи форсии китоби худ «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро»-ро тамом мекунад, дар саҳифаи охир номи худро ин тавр  навиштааст:

Садриддин Айнӣ ибни Саидмуродхоҷа.

Пурсиданиям, ки чаро дар вақти зикри номи устод Айнӣ номи хонаводагии ӯ – Саидмуродхоҷаро Саидмуродзода менависанд ё умуман наменависанд?

Оё чунин муносибат нишонаи ҳурмат ба ин бузургвор буда метавонад?

Донишмандони тоҷик дар ин бобат чӣ фикр доранд?

Прекрасная книга прекрасного человека.

Бахруз Маруфи сын покойного самаркандского языковеда и любителя архитектурных памятников Самарканда Рауфа Маруфи.

Бехруз на таджикском языке означает – прекрасный день.

Прекрасным днем можно считать выход его новой книги «Сердце и душа моя - Самарканд», где собраны его статьи на таджикском и на узбекском языках.

Бехруз Маруфи – профессиональный журналист, в трудные 1990-94 годы работал в редакции газеты «Самарканд». Любовь к памятникам архитектуры наследовал от родного отца.

Поэтому оставив тёплое место чиновника  в Багишамалском районе, перешел на музейную работу.

За всего один год работы показал себя достойным знатоком музейного дела.

Скоро об этом узнал бывший директор Дирекции по исползованию и охране памятников Регистана Курбон Хасанов. Он и пригласил Б.Маруфи на должность заместителя директора по научной работе.

В 2010 году Бехруза Маруфи назначили директором и не ошиблись. Все эти годы он на руководящем посту сделал много для реставрации и охране памятников Регистана. А сейчас начато реставрация грандиозного купола медресе Тиллокори.

Ранее по его инициативе изданы переводы с арабского и персидского эпиграфы архитектурных памятников Самарканда.

 В 2018 году Бехруз Маруфи вместе в братом Олимджаном Маруфи издали книгу статей своего отца Рауфа Маруфи, где собраны и и воспоминание его соратников и друзей. В этой книге есть и статьи написанные Рауфом Маруфи на русском языке.

Адаш ИСТАД,

таджикский писатель.

На фото: Обложки этих книг.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 49

Аз падари ахмоқ як писари чақмоқ.

Ахмоқ-аҳмақ. Чақмоқ-барқ.

Яъне ақл ирсӣ нест, фарзандони падару модари нофаҳм низ инсони комил шуда метавонанд. Дар мавриде, ки бисёр китоб хонанд бештар таҷрибаи зиндагиро омӯзанд.

Ҳам ба наъл мезанаду ҳам ба пошна.

Одами дурӯя, ҳам тарафи худисту ҳам тарафи муқобил.

Куни гӯзинба орди ҷав баҳона.

Ҷави хӯрокии «Геркулес» бошад, имрӯзҳо бо шифобахшии худ машҳур аст ва бод эҷод намекунад. Дар Англия ҳар саҳар хӯрдани шавлаи ҷавӣ расм шудааст.

Неши каждум на аз паи кин аст,

Муқтазои табиаташ ин аст,

гуфтааст Саъдӣ.

Байни ин мақоли халқӣ ва он байти Саъдӣ монандие ҳаст.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 48

Ситораашон рост наомадас…

Зану шавҳар ҷанҷол кардан гиранд, чунин мегӯянд.

Ситораҳое, ки миллионҳо соли рӯшноӣ аз сайёраи Замин дуранд, гӯё характери одамро шакл додаанд. Ин ҳама сафсатаи фолбинҳост ва мунаҷҷимҳое, ки аз рӯи ҷойгирии дувоздаҳ бурҷҳои фалак фол мекушоянд. Ин ҳама асбоби фиреби пулёбии онҳост.

Пулмаст.

Дар базму тӯй ба рақскунандаҳо пул часпондан мегирад.

Кабки майзада.

Фалонӣ кабки майзада барин, ду-се пиёла арақ нӯшад, баъд ба сурудхонӣ сар мекунад. Ба кабки майзада то моши ба коняк тар карда надиҳанд, садое намебарорад.

Кабки нохоноро савдогарони кабкфурӯш майзада карда ба бозор мебароранд ва ӯ дар назди харидор сароидан мегирад, зеро ҳамон моши алкӯлӣ хӯрдааст. Харидор баъди харида ба хонаи худ бурдани ин кабк мебинад, ки вай намехонад. Баъд пай мебарад, ки кабки майзадаро кабки хоно гуфта ба ӯ фурӯхтаанд, яъне ки фиреб додаанд.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 47

Ба даҳонат чӯб ӯлчак(чен) кард.

Яъне одами фиребгар будааст. Ба даҳони дигарон чӯб зада ба хомӯш шудан водор карда метавонад.

Нон дар нондон, калидаш дар осмон.

Қонунҳои хуб ҳастанд, аммо амал намекунанд

Беша бе шер нест.

Дар ҳар деҳа ё гузар мардони далер ҳастанд.

Дандони гург хунолуд.

Гург гӯсфандро нахӯрда бошад ҳам гунаҳкор аст. Киноя ба одами дасташ қалб.

Адаш Истад: Тоҷикистон моро фаромӯш кард

 Самарқанд. Маҳаллаи Лаби ғор. Кӯчаи Умари Хайём. Каме дуртар аз Хона-музейи абарустод Садриддин Айнӣ меросбари арзандаи адабиёти тоҷик, яке аз асосгузорони жанри фантастика, устод Адаш Истад шамъи адабу фарҳанги тоҷиконро дар ин куҳаншаҳр фурӯзон нигоҳ медорад. Дар рӯзҳои наврӯзи имсола меҳмони эшон шуда, чун меросбарони Хайём майи ангурӣ ва шафтолуи дастисози нависандаро нӯши ҷон карда, суҳбати самимие анҷом додем, ки фишурдаи он пешкаши  шумо мегардад.

Душанберо напартофтаам, ба Ватанам омадам…

-Устод, бори охир кай ба Душанбе рафта будед?
-Соли 2004 дар 70 -солагии Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон.

-Ин фосилаи тӯлониро сабаб чист?
-Сабаб дар он аст, ки ман шахси бетабаа ё бешаҳрванд ҳастам. Барои он ки аз ҳудуди Ӯзбекистон берун равам аз “ОВИР” ном идораи милиса бояд шиносномаи берунрафт ё хориҷӣ бигирам. Муҳлати ин шиноснома ду сол аст ва агар дар ин ду сол сафари хориҷӣ анҷом наёбад, шиноснома бекор мешавад. Вақте бо азоби зиёд шиноснома мегирифтем, барои ба Тоҷикистон рафтан виза пайдо намекардем ва на ҳамеша вазъият ба ин имкон медод. Ҳамин тавр, 15 сол аст, ки ба Тоҷикистон нарафтаам.  Аммо дил мехоҳад, ки ҳар вақт ба Душанбе оям ва аз ҳолу аҳволи дӯстонам хабар гирам…

-Шумо дар Тоҷикистон обрӯву шуҳрат доштед: нависандаи шинохта, публитсисти чирадаст ва ҳатто мансабдор. Сабаб чӣ буд, ки ин ҳамаро раҳо карда, ба Самарқанд омадед?
-Албатта, ман дар Душанбе барои пешрафт имконияти васеътар доштам. Аммо дар он солҳои барои тоҷикони Ӯзбекистон душвор омаданам ба Самарқанд ногузир буд. Дар ин ҷо бо талоши тоҷикони худшинос рӯзномаи тоҷикӣ – «Овози Самарқанд» ташкил шуд, аммо он аз лиҳози кадрӣ танқисӣ мекашид. Муовини сардабири ин рӯзнома Хурсанд Ҷӯразода, ки худ дастпарвари «Тоҷикистони советӣ» буд, маро даъват кард, ки ба Самарқанд оям ва барои тарбияи ҷавонони навқалам саҳм гирам ва ман розӣ шуда, муваққатан омадам. Аммо дере нагузашта, ягона духтарамон дар ҳамин ҷо бахти худро ёфт ва аҳли оилаам низ дар ин ҷо одат карданд. Ҳамин тавр, ман ин ҷо муқимӣ шудам. Хонаи Душанберо бошад, ба қарибӣ фурӯхтем ва ду писарам низ, ки он ҷо кору зиндагӣ мекарданд, омаданд. Айни замон мо ҳама шаҳрванди ягон давлат нестем ва мақоми бешаҳрвандӣ дорем. Гарчанде барои дарёфти шаҳрвандӣ муроҷиат кардем, аммо ҳоло ҳам посух нест. Аслан мутобиқи қонуни Ӯзбекистон ба нафароне, ки 5 сол дар ин кишвар доимӣ зиндагӣ мекунанд, шаҳрвандӣ дода мешавад, аммо барои мо – тоҷикистониҳо роҳҳо баста буд. Ҳоло муносибати Ҳукумат дигар шуд ва мо ҳуҷҷат супорида, интизори гирифтани шаҳрвандӣ ҳастем.  

-Ягон маротиба фикри ба Душанбе баргаштанро кардед?
-Не, ба он сабаб, ки хонаводаам дар ин ҷо одат карданд ва барои ҳар як инсон хонавода аз ҳама муҳим аст. Сабаби дигари омаданам вақтҳои охир дар Тоҷикистон маҳалгароӣ афзоиш ёфт ва дар чунин шароит кору фаъолият кардани ман душвор мебуд. Баъди омадани ман дар Тоҷикистон гапҳое ҳам пайдо шуд, ки ӯ ҳамин ҷо сабзид, ба воя расид, нависанда шуд, аммо партофта рафт. Не! Ман Душанберо напартофтаам, балки ба ватани худам омад. Омадани ман сабаби канда шуданам аз тоҷикон ва Тоҷикистонро надорад. Баръакс, ман фаъолиятамро идома додам, блоги тоҷикӣ кушодам, мухбири  «Овози тоҷик» дар Самарқанд будам ва мақолаҳои зиёде навиштам. Замоне, ки Ҳаёт Неъмати Самарқандӣ раиси фарҳангистони тоҷик дар Самарқанд буду ман мухбири «Овози тоҷик», мо 2000 нафарро танҳо дар Самарқанд ба ин рӯзнома обуна кардем. Баъди ин вақте сармуҳаррири «Овози тоҷик» бознишаста шуд, маро ҳатто ба сифати сардабир пешниҳод карданд, аммо нотавонбинон маро тоҷикистонӣ гуфта, монеъ шуданд.  

-Яъне, шумо дар ин ҷо меҳрубонӣ надидед?
-Ман интизори меҳрубонӣ набудам ва нестам. 

Радикалҳо обро лой карданд

-Устод, ҳаракатҳои миллигароии тоҷикони Ӯзбекистон дар охири солҳои 80 ва аввали солҳои 90-уми асри гузашта ривоҷ ёфт, аммо якбора саркӯб шуд. Сабаб чӣ буд? Оё худи тоҷикон иштибоҳ карданд ё чизи дигар?
-Ман ба Ӯзбекистон соли 1993 омадам ва ҳаракатҳое, ки шумо мегӯед,  пеш аз ин шуда буд. Яъне, ман иштирокчӣ ё шоҳиди бевоситаи ин ҳаракатҳо нестам, гарчанде аз Душанбе онро пайгирӣ мекардам. Баъди омаданам ҳам ман наметавонистам дар сафи бевоситаи муборизон бошам, зеро аллакай вазъ хуб набуд ва маро ҳамчун шахси бешаҳрвандӣ метавонистанд ҳар лаҳза депорт кунанд. Дар мавриди ҳаракатҳои миллӣ бошад, он дар ибтидо самар овард ва тоҷикон тавонистанд, ки фаъолияти матбуоти тоҷикиро ба роҳ монанд ва ҳатто «Овози Самарқанд» барин газетаи ҳукуматӣ дар вилояти Самарқанд ба фаъолият оғоз кард.  Марказҳои фарҳангӣ, санъаткорон ва адибон фаъол шуданд, яъне имконият барои рушди забони тоҷикӣ васеъ шуд. Аммо худи пешвоёни ин ҳаракатҳо ба иштибоҳ роҳ доданд, дар миёнашон радикалҳо ки буданд аз бедории мардуми суиистифода карданд. Ҳатто дар миёнаи митингчиён «Ба тоҷикон автономия дода шавад» гуфтанӣ шиорҳо пайдо мешавад, ки рафиқони ӯзбек хато фаҳмиданд ва ба ҳарос афтоданд. Ин буд, ки ин ҳаракатҳо маҳдуд шуд. Ин иғвогарон аз хориҷа, ба эҳтимоли калон аз Маскав супориш гирифта буданд, то вазъро дар Ӯзбекистон ба чолиш кашанд. Бо айби ҳаминҳо роҳбарони ҷунбишҳо ва тоҷиконро аз вазифаҳои муҳим барканор карданд.  Ин радикалҳо шахсиятҳои маъруф буданд. Масалан, профессор Ҷамол Мирсаидов яке аз онҳо буд, ки дар атрофаш одамонро ҷамъ карда, ба муборизаи тезутунд даъват мекард, ҳол он ки вақти ҷангҷол гузашта, замони дипломатия ва мусолиҳа расида буд. Ҳоло ин саркардаҳо ва радикалҳо таъсири худро аз даст додаанд ва ҳама чиз тағйир ёфт. Муносибати ҳукумати кишвар низ нисбати тоҷикон дигар шуд. Қаблан дар телевизиону радиои мо сурудҳои тоҷикиро кам пахш мекарданд, ҳоло ҳар каналеро тоб диҳед, суруди тоҷикӣ ва забони тоҷикӣ садо медиҳад. Нашрияҳо ба табъ мерасанд, китобҳо чоп мешаванд…

-Дар сатҳи расмӣ гӯё ҳама чиз хуб, аммо дар байни худи мардум «тоҷикият» то куҷо ҳифз шудааст?
-Тоҷикият дар миёни тоҷикони Ӯзбекистон, албатта, ҳифз шудааст. Дар масъалаи забон бошад, ҳама дар хонаву кӯча бо тоҷикӣ гап мезананд, аммо теъдоди мактабҳо рӯз аз рӯз кам шуда истодааст. Иваз шудани алифбои расмии Ӯзбекистон аз кириллӣ ба лотинӣ ин равандро тезонид. Зеро мардум диданд, ки агар бачаҳояшон бо хати кириллӣ хонанд, баъдан, ҳангоми таҳсил дар мактаби олӣ ва ҳуҷҷатгузорӣ душворӣ мекашанд. Бинобар ин, вақте кӯдаконашонро ба синфи якум мебаранд, талаб мекунанд, ки ба синфи ӯзбекӣ гузаронанд. 

-Дар Самарқанд забони тоҷикӣ хуб ҳифз шудааст, аммо мегӯянд, ки дар Бухоро вазъ каме нигаронкунанда аст…
-Дар Бухоро ҳам мисли Самарқанд тоҷикон зиёданд ва онҳо дар хонаву бозор ба тоҷикӣ ҳарф мезананд. Забони тоҷикӣ дар ин шаҳр ба воситаи эрониҳои шиамазҳаби Бухоро, ки форс ҳастанд, ҳанӯз пойбарҷост. Эрониҳои Самарқанд бошанд, турк — озарӣ ҳастанд, зуд забони ӯзбекиро қабул карданд… 

…гӯё, ки набудам!

-Шумо дар даврони тиллоӣ вориди майдони адабиёт шудед ва ҳамчун яке аз асосгузорони жанри фантастика дар адабиёти тоҷик шинохта гардидед.  Чӣ шуморо такон дод, то ба ин равияи мушкил ва ҷадид даст занед?
-Аз кӯдакӣ ман асарҳои фантастикиро  зиёд мутолиа мекардам. Муҳобот нест, агар гӯям, ки дар китобхонаи мактаб ва ноҳия ягон китоби фантастикӣ намонда буд, ки нахонда бошам. Ҳамин тавр, вақте дар қалби ман шарораи адабиёт пайдо шуд, ман кӯшиш кардам, ки дар ин ҷараён эҷод кунам ва ҳамин тавр, соли 1969 маҷмӯаи нахустинам «Мавҷи хаёлот» ба нашр расид.

-Асарҳои шуморо хонанда чӣ гуна қабул мекард?
-Он даврон, ки прогреси техникӣ яке аз ғояҳои муҳими тарбияи кӯдакон ба ҳисоб мерафт, ба адабиёти фантастикӣ таваҷҷуҳ зиёд шуд. Қабл аз ман Абдумалик Баҳорӣ ҳам як-ду ҳикояи фантастикӣ навишта буданд. Аслан фантастика барои наврасон бисёр муҳим аст. Он дар зеҳни кӯдакон шавқу завқи донистани асрори кайҳон ва тафаккури техникиро бедор карда, дониши онҳоро аз ҳар ҷиҳат такмил медиҳад. Дар аввалин навиштаҳои худ банда бештар ба дастовардҳои илму техника бештар таваҷҷуҳ мекардам, аммо баъдан вақте дар чандин семинар ва конфронси нависандагони ин равия дар Маскав ширкат кардам, дарк намудам, ки дар адабиёти фантастика адабиёт, яъне образ, тасвир ва тахайюл дар ҷойи аввал меистад. Яъне, агар 2 зарби 2 баробари 4 неву 16 ва он дар фалон сайёра… Ва дар асар бояд ба шевае исбот кардан лозим, ки 2 зарби 2 16 мешавад.

-Ин хонандаро аз ҳаёти реалӣ дур намекунад?
-Ҳаргиз. Фантастика метавонад иҷтимоӣ бошад ва проблемаҳои муҳимро низ матраҳ кунад. Махсусан дар замони шӯравӣ, ки идеологияи адабиётро зери назорат гирифта буд, мо тавонистем, ки масоили зиёдеро ба ин васила матраҳ кунем. Масалан, ман ҳикояе бо номи «Дарахти пахтачормағз» дорам.  Он замон пахта омили асосии рушди Иттифоқи Советӣ буд, аммо дар мавриди зарарҳои он чизе гуфтан имкон надошт. Вақте банда ин ҳикояро навишта, тарҷума карда, ба семинар ба Москва бурдам, он баҳои баланд гирифт, вале рӯйрост гуфтанд, ки сиёсист ва чоп кардан имкон надорад. Аммо он дар Тоҷикистон чоп шуд ва ҳатто китоби ман ба ин унвон баромад. Яъне, проблемаи номбаршуда на дар Тоҷикистон, на дар СССР ва ҳатто на дар рӯйи Замин, балки дар як сайёраи дур рух медиҳад, аммо дар асл ин мушкили ҷомеаи мост. Главлит ҳам онро дарк накарда, ба чопаш идома медод. Ҳамин тавр, ман чандин ҳикоя доир ба вазъи экология дорам…

-Агар бигӯям, ки фантастика бо шумо нумӯъ ёфт ва бо шумо ба охир расид, иштибоҳ намекунам. Чаро дигар дар ин жанр эҷод намекунед?
-Сабабаш зиёд. Гарчанде, ба эҷодиёти ман адабиётшиносон ва мунаққидон баҳои хуб дода буданд, аммо ман дар назари аҳли адаб як одами беэътибор будам. Дар адабиёт ба кӣ бояд ҷоиза бидиҳанд? Ба оне, ки навоварӣ карда бошад ва асари арзишманд навишта бошад, аммо ман гӯё набудам. Ҳамаи нависандагони ҳамсинну соли ман соҳиби мукофот шуданд, ҷуз ман. Сабаби ин, албатта, боз ҳам маҳалгароист. Ман як самарқандии бесоҳиб будам, навбати хона мошин ва мукофот ба ман намерасид. Илова ба жанри фантастика барои кӯдакон китобҳои «Саргузашти нахӯдак» ва «Чароғи сеҳрнок», барои калонсолон «Ҳикояҳо аз рӯзгори Борбад»-ро навиштам, даҳҳо очерку мақола ва ҳикояҳои ҳаҷвиам чоп шуданд, аввалин радиопейса дар адабиёти тоҷик ба қалами ман тааллуқ дорад, асари драмавиамро Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон Бурҳон Раҷабов ба саҳна гузоштанд ва ҳамаи инҳо аз тарафи мунаққидон баҳои мусбӣ гирифтааст. Аммо ман соҳиби ягон мукофот нашудам. Баъди соҳибистиқлолии кишвар Мардон Мавлонов ва Фаррух Зокиров ва баъди хуб шудани муносибатҳо Шералӣ Ҷӯраев ва чанд нафари дигар мукофотҳои Тоҷикистонро гирифтанд, аммо мо ҳатто даъват нашудем. 

-Шумо узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ҳастед. Оё бо ин ниҳоди эҷодӣ робитае доред?
-То замоне, ки Меҳмон Бахтӣ раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон буданд, робита доштем, аммо баъди эшон на. Меҳмон Муҳаббатович дар ҳамон давраҳои душвор қариб ҳар сол як маротиба ба Ӯзбекистон омада, аз ҳоли мо хабар мегирифтанд. Ҳатто китобҳоямонро бурда, аз рӯйи имкон чоп мекарданд. Раиси феълии Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон Низом Қосим баъди хуб шудани муносибатҳо чандин маротиба ба Ӯзбекистон омад, аммо як маротиба ҳам аз ҳоли мо – аъзои Иттифоқи нависандагон хабар нагирифт…

Талаби Меҳмон Бахтӣ

-Ҳоло вазъи адабиёти тоҷик дар Самарқанд чӣ гуна аст?
-Шоирон ҳастанд, як-дуто шеър навишта, дар рӯзномаҳо чоп мекунанд, баъзеҳо китоб ҳам карданд, аммо сатҳи адабиёт, албатта, дар пояи адабиёти Тоҷикистон нест. Адибони нағз ҳастанд, ба монанди Нормурод Қаримзода, Бахтиёри Ҷумъа ва Дилшода Фарҳозод, ки дар пояи адибони баркамоли тоҷик эҷод мекунанд. Китобҳои илмиву дарсӣ ҳам ба тоҷикӣ нашр мешаванд, аммо мо мехоҳем, ки адабиёти тоҷик дар пояи баландтар рушд кунад. Зеро имрӯз падидаҳои адабӣ мавҷуд аст, вале муҳити адабӣ нест.  Зимни яке аз сафарҳои худ ба Ӯзбекистон Меҳмон Бахтӣ, ки ҳамроҳашон Гулназар ҳам буданд, аз Иттифоқи нависандагони Ӯзбекистон тақозо карда буданд, ки шуъбаи адабиёти тоҷик кушода шавад, аммо ин масъала дида баромада нашуд. Қаблан дар замони шӯравӣ чунин як шуъба буд ва эҳё кардани он имрӯз муҳим аст, зеро фурсат расидааст. Мо бо адибони Ӯзбекистон муносибати хуб дорем, дар чорабиниҳояшон моро даъват мекунанд.

-Як замон манзумаи шумо дар бораи устод Муҳаммадҷон Шакурӣ ба дастам афтид ва баъдан огоҳ шудам, ки шеър ҳам менависед… 
-Шеър чизест, ки одам аз рӯи ҳиссиёт менависад. Ман ҳанӯз дар Тоҷикистон машқи шеър мекардам, аммо ба чоп намедодам. Бештар мо кӯшиш мекардем, ки насрамон рушд кунад, зеро насри мо дар пояи насри иттифоқ набуд. Бо вуҷуди он ки Фазлиддин Муҳаммадиев насри андешаро ба вуҷуд оварданд ва пайравону шогирдонашон корҳои наҷибе мекарданд, аммо ҳамоно нозимон пешдаст буданд. Сабаби ин устод Турсунзода буданд, ки бо шеър шуҳрати ҷаҳонӣ ба даст оварданд. Ҷавонон ҳам дар пайравӣ ба эшон бештар кӯшиш мекарданд, ки шеър нависанд.  Як замон Фазлиддин Муҳаммадиев дар яке аз ҷаласаҳои иттифоқ шуъбаи назмиро як хонаи сербачукач ва пуршурушавқ ва шуъбаи насрро ба хонаи калоне, ки ду-се бача рӯйи он бозӣ карда мегардад, монанд карда буданд. Дар баробари ин, драматургияи мо суст буд ва сустии он ба театр таъсир мерасонид. Сустии наср, сустии санъат ва театрамон сабаб шуд, ки мардум аз лиҳози фикрӣ ривоҷ наёбанд. Ҳамин суст будани ривоҷи фикрӣ сабаб шуд, ки баъди пошхӯрии Иттифоқи Советӣ ҷанги шаҳрвандӣ сар зад… Мо бояд имрӯз ҳам барои аз лиҳози маънавӣ пеш рафтани мардум фикр кунем. На ҳамаи чизҳое, ки қаблан офарида шуданд, ба дарди замон мехӯранд ва на ҳамаи матнҳои классикӣ барои имрӯз муфиданд. Бинобар ин, дар мавриди онҳое, ки муҳити маънавӣ ба вуҷуд меоранд, барои ривоҷи фикрӣ мусоидат мекунанд, бояд таваҷҷуҳи махсус сурат гирад ва онҳо қадрдонӣ шаванд. Ба наздикӣ тариқи телевизион дидам, ки Фирӯз Баҳорро аз Олмон даъват карда, шаби эҷодиашро гузарониданд. Хурсанд шудам… Кош, Иттифоқи нависандагон ҳам ин корро дар мавриди адибон мекард.

75 ҳазор хонандаи «Герби шердор»

-Айни замон шумо машғули чӣ коред?
-«Ифодаҳои обдори самарқандиён» — намунаи зарбулмасалу мақоли забони гуфтугӯйии самарқандиён намунаи охирини кори ман аст. Мақсади ман бо ҷамъоварии ин ифодаҳо шираву назокату нафосати забони гуфтугӯйии самарқандиёнро ба худашон фаҳмонданӣ буд. Мехостам онҳо донанд, ки забонашон аз ҳар ҷиҳат бадеӣ, образдор ва зебо аст.

-Дар Ӯзбекистон хонанда доред?
-Бале. Дар газетаҳо, ки навиштаам нашр шуд, мехонанд, занг мезананд. Веб-блоги ман «Герби шердор» хонандаи зиёд дорад ва теъдоди хонандагонаш имрӯз ба 75 ҳазор нафар расидааст. Акнун дар замоне, ки Интернет ривоҷ пайдо кард, дигар дар куҷо будани инсон аҳамият надорад. Акнун муҳим аст, ки ту ҳамчун эҷодкор барои худат, барои мардуми худат, чӣ корҳо мекунӣ. Ҳозир мақолаҳои ман дар нашрияҳои  «Овози тоҷик», «Овози Самарқанд» ва «Ховар» чоп мешавад. Яъне,  фаъолияти ман дар Самарқанд ҳам қатъ нашудааст, гарчанде  13 сол боз дар нафақа ҳастам.

-Чаро солҳои охир китобатон ба нашр намерасад?
-Барои чопи китоб маблағ лозим аст. Ман як китобамро ба Душанбе фиристодам ва аз Гурез Сафар – сардори нашриёти «Адиб» хабар омад, ки маблағе, ки Президент барои нашри китоби адибон ҷудо кардаанд, тамом шуда ва мо китоби шуморо нашр карда наметавонем. Аммо ман хоҳиш мекунам, ки Президенти муҳтарами Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба мо – тоҷикони берун аз Тоҷикистон ҳам эътибор диҳанд, зеро эшон Пешвои тоҷикони ҷаҳон ҳастанд.

-Баробари ворид шудан ба ин ҳуҷра чашмам ба нимпайкараи шумо афтид. Вақте одам ба тандиси сангии худ назар мекунад, чӣ ҳиссиёт ӯро фаро мегирад?
-Ин тандис 23 сол аст, ки дар ҳамин ҷост ва ман ба он одат кардам. Ин нимпайкараро дар ҷашни 50-солагиам ҳайкалтарши самарқандӣ Эргашхон Қаҳҳорӣ сохта, ба ман ҳадя кард. Вақте маро ба мавлудам касе табрик накард ва Тоҷикистон маро фаромӯш кард, аз ҷумла Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон Қаҳҳорӣ барои рӯҳбаланд кардани ман онро сохта овард.

Маълумотнома

 Адаш Истад – нависанда, журналист ва блогери тоҷик. Дорандаи Ҷоизаи ба номи Абулқосим Лоҳутӣ соли 1990.  7 сентябри соли 1946 дар Самарқанд ба дунё омада, соли 1969 факултети филологияи Донишгоҳи давлатии Самарқандро хатм кардааст. Солҳои тӯлонӣ дар рӯзномаҳои «Комсомоли Тоҷикистон», «Маданияти Тоҷикистон», «Адабиёт ва санъат», радиои Тоҷикистон, нашрияҳои «Овози Самарқанд», «Овози тоҷик», радиои «Озодӣ», радиои «Садои Хуросон» фаъолият кардааст.
Китобҳояш «Мавҷи хаёлот»(1970), «Суруди офтоб» (1974), «Замир»(1978), «Дарахти пахтачормағз» (1981), «Баъди ҳазор сол» (1988), «Борбад» (ба забони русӣ) ва «Ҳикояҳо аз рӯзгори Борбад» (1990) «Парвози меъмор» (1985), «Чароғи сеҳрнок» (1989), «Оҳангҳои Самарқанд» (2008) ва ғайра маҳбубият пайдо кардаанд. Садҳо навиштаи ӯ дар рӯзномаву маҷаллаҳо нашр шудааст. 

Мусоҳиб: Одил Нозир,
«Тоҷикистон»
http://tajikistantimes.com/tajikistan/adash-istad-to-ikiston-moro-farom-sh-kard/

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 46

Акси калла ба шӯрбо задас(т).

Маънои аслии он бад шудани оби каллашӯрбо бо таъсири гӯшти калла аст.

Аммо дар мавриде мегӯянд, ки ягон роҳбари бемаҳорат дар атрофи худ кормандони бадтар аз худро гирд меораду боиси оқибмонӣ мегардад.

Буз бом ба бом то Ургут рафтас(т).

Ургут яке аз ноҳияҳои Самарқанд буда аз шаҳри Самарқанд то он ҷо масофа бо мошин қариб яксоата роҳ аст ва дар байн деҳаҳои аз ҳамдигар дур ҳастанд, аммо аксар заминҳои обию лалмӣ. Дар он маврид чунин мегӯянд, ки ободиҳое, ки имрӯз ҳаст, дар замонҳои гузашта будааст.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 45

Аз ҳама гӯр бохабар (хабардор).

Занҳо ва одамони интернетӣ.

Қадами аввал – лӯкка.

Яъне оғози коре бенуқс намешавад.

Шумо дигар ҷоба афтидед.

Касе ғалат карда ба телефони ношинос занг занад, соҳиби он телефон чунин мегӯяд.

Ба ҷои «шумо саҳв кардед». Гӯё барои ба ҳавлии худ рафтан болои девор роҳ мепаймуду пояш лағжида ба ҳавлии бегона ғалтид.

Мактаби аввалини ман

Рӯзноманигор Зоҳир Ҳасанзода хабари хушеро расонд, ки мактаби рақами 16-уми ноҳияи Самарқанд садсола мешавад.

Ин ягона мактаби даҳсола (дар замони хрушёвӣ ёздаҳсола) дар он атроф буд. Ман ба ин мактаб соли 1953 қадам мондам. Он вақт ба харидани портфел падарам маблағ надошт. Зеро бекор буд. Ҳукумати Шӯравӣ барои бо кор таъмин кардани собиқадорон ҷанги бузурги  ватанӣ коре намекард. Модарам як остини куртаи кӯҳнаашро бурида як тарафи онро бо ресмон дӯхт ва аз тарафи даҳонаш тасмаи латтагинро васл карда ба гарданам овехт. Ман китоб низ надоштам. Даруни ин халтача ду дона дафтар ва як қалам доштам, ки онро падарам қариндош мегуфт, эҳтимол карандаши русиро ин тариқ талаффуз мекард.

Мактаб соф тоҷикӣ буд. Он вақт синфи якум дуто буд. Якеро якуми «А», дигареро якуми «Б» мегуфтанд.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 44

Кори шабу хандаи рӯз.

Яъне кори шабона бенуқс намешавад. Инсон бояд ҳама корҳоро дар рӯз анҷом дода тавонад.

Ҳақи устод аз падар беш аст.

Яъне щогирд ба устоди худ на камтар аз падар бояд ғамхорӣ кунад.

Гапаша зану гӯшаша каш.

Дар бораи касе сухан кунанду худаш биёяд, чунин мегӯянд.

Даҳанашба об гифта шиштас.

Яъне хомӯш нишастааст, сухан кардан намехоҳад.

Одами даҳонкалон.

Шахсе, ки дар маъракаҳо аз ҳар боб сухан мекунад.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 43

Саг соҳибашро намеёбад.

Дар бораи бесарусомонии баъзе идораҳо мегӯянд.

Як йигитба чил ҳунар кам аст.

Ин мақол дар  замони нав муҳим шуда монд. Зеро як чавонмард танҳо бо як хели ҳунар рӯзгори хонаводаашро таъмин карда наметавонад. Яъне вай дар шароити имрӯза камаш 7-8 хел касб дошта бошад, имкони васеътар пайдо мекунад.

Лояш аз хоктеппаи паст гирифтагӣ.

Дар бораи сарватмандони бесаховате мегӯянд, ки ба ягон кори хайр ягон сӯм намедиҳанд. Ба он маъно лой мегӯянд, ки худо ҳазрати Одамро аз лой сохта буд. Ва одами хеле пастфитрат бошад, лояш аз ботлоқ гирифтагӣ низ мегӯянд.