среда, 15 июля 2009 г.

Берунӣ оиди дини меҳрпарастӣ

Баъзеҳо гуфтанд, ки ҳафтҳазорсолагии тақвими миллиро аз куҷо пайдо кардед, ки он замонҳо солҳоро ниёгони мо ҳисоб намекарданд. Ба посухи чунин суол бояд бигўям, ки солшумории яҳуду насорову ва ғайра решаи динӣ дорад. Ҳама оғози солшумориро вобастаи ахборе, ки дар китобҳои динияшон ҳаст кардаанд.

Берунӣ дар «Осор-ул-боқия» (Душанбе, соли 1990, саҳ.67) навиштааст: «Сабаби ин ки панҷ рўзи зоидро ба охирҳои обонмоҳ ва миёни озармоҳ қарор медоданд, ин буд, ки форсиён чунин гумон мекарданд, ки пайдоиши солҳои эшон аз оғози офариниши нахустин инсон аст ва он рўзи ҳурмузд дар моҳи фарвардин буда, ки Офтоб дар нуқтаи эътидоли рабеӣ ва дар миёни осмон будааст. Ва ин вақт оғози соли ҳафт ҳазоруми аз ҳазор соли олам аст. Ва асҳоби аҳком аз мунаҷҷимин низ ин тавр гуфтанд, ки «Саратон толеи олам аст». Ва байни ин матлаб он аст, ки Офтоб дар аввали даврҳои «Синдуҳинд» дар миёни ду ниҳояти иморати Замин будааст ва чун амр бад-ин қарор шуд. Саратон толеи олам мешавад ва назди эшон барои давр ва пайдоиш ибтидо мешавад.»

Чунон ки дидед, Берунӣ ба ҳафтҳазорсолагии тақвими ниёгони мо дар замони худ шак наовардааст. Бо иловаи ҳазор соли пас аз Берунӣ ҳашт ҳазор сол ҳосил мешавад. Берунӣ пайравони меҳрпарастиро бо ибораи «маҷусиёни қадим» ифода кардааст. Берунӣ дар «Осор-ул-боқия» фасле ба идҳои маҷусиёни қадим ва иду рўзаҳои собиён бахшидааст. Аз ҷумла навиштааст: «Маҷусиёни қадим онҳоеро гўянд, ки пеш аз Зардушт будаанд. Ва имрўз наметавон шахсеро аз эшон пайдо кард, ки ба гуфтаи Зардушт мўътақид набошанд. Ба бинобар як райи маҷусиёни қадим аз ҳамин қавманд, ки Зардушт будааст. Ва ба райи дигар Зардушт аз қавме будааст, ки «мазҳаби меҳр» доштаанд. Ва зардуштиҳо порае аз умурро дар кеши худ зикр мекунанд, ки аз аз «мазҳаби меҳр» ва қудамои Ҳаррония гирифта шудааст.
Дар пеш гуфтем, ки собиёни ҳақиқӣ онҳоеро, гўянд, ки аз асироне, ки Бухтанассар ба Бобул оварда буд, дар он ҷо бозмонданд. Ва пас аз он ки дер гоҳе дар Бобул бимонданд, ба ҳамон диёр хў гирифтанд. Ва чун усули саҳеҳе дар даст надоштанд, ин буд, ки порае аз гуфтаҳои маҷусро, ки дар Бобул шуниданд, бовар доштанд. Ва кеши собиён аз маҷусуяту яҳудият омехта аст. Чунон ки ҳамин ҳолат барои ашхосе, ки аз Бобул ба Шом омаданду ба Сомира пеш омад.»

Берунӣ дар байни идҳои собиён ҷашнҳоеро ном мебарад, ки метавон мутааллиқ ба оини меҳрӣ донист. Масалан дар боби иди «Ҳилоли шубот» мегўяд, ки рўзи бистум барои Офтоб иди Байтуларўс аст ва рўзи бисту дуюм иди Мантас аст, барои Офтоб.

Дар боби иди «Ҳилоли об» бошад, чизҳоеро мегўянд, ки аз ғусли тамъиди меҳрпарастон берун омадааст.

Берунӣ дар фасли «Дар бораи иду ҷашнҳое, ки дар моҳҳои порсиён аст» аз бозмондаҳои оини меҳрӣ, ки мардумӣ гардидааст, низ нақл мекунад. Ва оиди Меҳргон навиштааст: Меҳрмоҳ, рўзи аввали он Ҳурмуздрўз аст. Ва рўзи шонздаҳум рўзи Меҳр аст, ки иди бузурге аст ва ба Меҳргон маъруф аст, ки Хазони Дуюм башад. Ва ин ид монанди дигар идҳо барои умуми мардум аст. Ва тафсири он дўстии ҷон аст. Ва мегўянд, ки Меҳр номи Офтоб аст… дар оини Сосониён дар ин рўз буд, ки тоҷеро, ки сурати Офтоб дар ў буд, ба сар мегузоштанд. Ва Офтоб (Меҳр) бар чархи худ дар он тоҷ савор буд.

Берунӣ таъкид мекунад, ки Меҳргонро 30 рўз ид мекарданд, ҳар табақа 5-рўзӣ.

Дар осори Берунӣ оиди оини Меҳрӣ ин гуна ишораҳоро бисёр метавон ёфт.

Комментариев нет: