суббота, 5 июня 2010 г.

Ҷаҳонӣ шудани оини ниёгони мо

Дар мақолаҳои аз ин пеш оиди оини митроӣ навиштаам таъкид карда будам, ки оини ниёгони мо – меҳрпарастӣ аз замони Искандари Мақдунӣ сар карда вориди Рум гардидааст ва барои пешрафти фарҳангиву илмиву иқтисодии кишварҳои Аврупо замина гардидааст.

Сас афсўс, ки ин падида аз ҷониби донишмандони тарихи Аврупо ба таври бояду шояд тадқиқ нашудааст. Ва дар тарихномаҳое, ки оиди императорҳои мутаваҷҷеҳ ба ин дин сухан меравад, кўшидаанд оиди нақши ин оин дар тамаддуни Аврупо умуман сухан пеш наоранд, то ки дучори таҳдиди сахти рўҳониёни мутаассиби масеҳӣ нашаванд.

Чаро ки оини масеҳӣ бисёр чизҳоро аз 25 декабр – рўзи мавлуди Митроро зодрўзи Исо қарор додан то кулоҳи митроиро ба сар кардани рўҳониёни масеҳӣ аз оини митроӣ дуздида буд ва сухан оиди оини митроӣ пеш овардан ҳаққонияти оини масеҳиро дучори шубҳаву гумонҳо мекард.

Нодида гирифтани нақши оини митроӣ дар пешрафти тамаддуни Аврупо сабабҳои дигари субъективӣ доштагист, аз қабили осеб нарасонидан ба ақидаи Аврупоро маркази тамаддуни ҷаҳонӣ ҳисобидан.

Аммо ман, ки торихшинос нестам, ин баҳсро ба донишмандони торих ҳавола намуда, ҳоло кўшиш хоҳам кард диққати шуморо ба шахсияти торихие ҷалб кунам, ки дар торихи Рум бо номи Аврелиан машҳур аст.

Император Лутсий Аврелиан соли 214 дар вилояти дунайи шарқӣ дар оилаи деҳқони камбағал ба дунё омадааст.

Замони ҷавонии ў ба солҳои суст шудани Империяи Рум рост омадааст ва ў дар сафи лашкари давлатӣ ҷангида ҳамчун роҳбари ҷасури даста ном мебарорад. Вақте ки ҳамшаҳрии ў Клавдий ба мансаби императорӣ мерасад, қаҳрамонию фидокории Аврелиан қадршиносӣ шуд ва ўро сарфармондеҳи лашкари савора таин намуд.

Дере нагузашта Клавдий аз бемории вабо вафот мекунад. Тибқи қоидаи маъмулӣ меросхўри асосӣ бародари марҳум Квинтил буд, аммо Аврелиан даъво кард, ки Клавдий мансаби императориро ба ў васият намудааст. Азбаски тамоми лашкар дар дасти Аврелиан буд, Квинтил ба ғайри розӣ шудан илоҷе надошт.

Дар он замон дар Юнону Рум худоҳои сершумор буданд, аммо Аврелиан танҳо ба худои офтоб ва пирўзӣ Митро эътиқод дошт. Ба ҳар шаҳре, ки мерафт дар ибодатхонаи митроӣ ибодат мекард, агар чунин ибодатхона надошта бошанд, мефармуд, ки бисозанд.

Дар Руми асри III Сенат амал мекард ва сардори давлатро асосан ин порлумони румӣ таъин менамуд.

Сенат аз асилзодаҳо иборат буд, императорро тибқи қоида бояд аз асилзодаҳо интихоб мекарданд.

Аммо ин дафъа сенаторҳо парокандагии кишвар ва зарурати як лашкаркаши зўрро барои гирдоварии заминҳои аз даст рафтаи империя амиқ дарк намуда ба император шудани Аврелиани камбағлзода овоз доданд.

Аврелианро боз ба ин сабаб оини митроӣ писанд буд, ки дар ин оин на танҳо асилзода, балки ҳар як касе, ки дар мактаби митроӣ ҳафт зинаи камолотро тай мекунад, ба мартабаи подшоҳӣ мерасад.

Аврелиан дирафши митроиро баланд бардошт ва дар ду-се сол кишварҳои шимолии аз даст рафта – заминҳои Болқон, Олмониҳо ва Британияро ба Рум ҳамроҳ кард.

Волии заминҳои шимолӣ Тетрикро, ки худро мустакил эълон карда буд, асир намуда ба Рум овард. Ҳамин тавр ў ба ҷануб лашкар кашида Занабия ном маликаи Палмира ва Мисрро мағлуб намуда ўро низ ба Рум овард.

Аврелиан тибқи оини Митроӣ ба шахсиятҳои барҷаста арҷ мегузошт ва ба ин сабаб Тетрик ва Занабияро накушт.

Кишвари бостонии Палмира (тахминан марзи имрўзаи Сурия ва Ироқ) ҳамсарҳад бо Эрон буд.

Аврелиан орзу дошт, ки Эронро низ ба империяи Рум ҳамроҳ кунад ва дар Эрон низ чуноне ки дар Рум карда буд, оини митроиро дини асосӣ намояд.

Аммо ҳангоми расидан ба марзи Эрон бо дасисаи котиби худаш Эрот кушта мешавад. Аврелиан Эротро болои ҷинояти вазнине дастгир мекунад, аммо ҷазоро ба таъхир мегузорад. Эрот бошад, аз тарси он ки Аврелиан ўро сахт ҷазо хоҳад дод, ба Мукапор мегўяд, ки Аврелиан қасд дорад, туро ҷазои сахт диҳад. Мукапор, вақте ки Аврелианро танҳо ёфт, ўро мекушад.

Дар панҷ соли императориаш Аврелиан румиҳоро аз бисёрхудоӣ ба яккахудоӣ – оини митроӣ овард, салтанати Румро аз Миср то Британия зери як дирафш ва атрофии як дин муттаҳид намуд.

Дар тангаҳое, ки сикка задааст, сари худои хуршеду пирўзӣ Митро акс ёфта зери он «Роҳнамои империяи Рум» ҳаккокӣ шудааст. Худро дар шакли рўҳонии оини митроӣ тасвир намудааст.

Аврелиан оини митроиро дар артиш ҷорӣ намуда нишонҳои ифтихории онро бо сурати Митро ҳаккокӣ кунондааст.

Дар замони Аврелиан нахустин бор дин давлати шуд ва он оини митроӣ буд. Барои сохтани ибодатхонаҳои митроӣ ва таъминоти молии ибодатхонаву рўҳониён аз хазинаи давлат маблағҳои бузургеро ихтисос дода буд.

Аврелиан зодрўзи Митро 25 декабрро нахустин бор ҷашни давлатӣ намуд.

Аврелиан фикр мекард, ки дини митроӣ барои ҳама миллатҳо ва қавму қабилаҳои мувофиқ аст ва онҳоро зери дирафши ягона муттаҳид ва хушбахт хоҳад намуд.

Дар он замоне, ки Аврелиан ин корҳоро мекард, дини масеҳӣ зиёда аз дуним асри мавҷудияти худро паси сар дошт.

Чаро Аврелиан оини яккахудоии масеҳиро неву оини пешини ирониёнеро, ки асрҳои зиёд бо Рум дар ҷанг буданд, интихоб кардааст, қобили андеша аст.

Ў бори аввал дар Ғарб яктопарастиро ба вуҷуд овард. Дар маъбади марказии митроӣ Шўрои рўҳониёнро таъсис дод. Яъне дар роҳбарият ба корҳои динӣ демократияро ҷорӣ кард. Дар амал исбот намуд, ки оини митроӣ кўҳна нашудааст ва аз ҷониби Зардушт ба ҷои Митро худои ягона баргузида шудани Аҳурамаздо хатост.

Комментариев нет: