“Булварҳо дар ноҳия? Дар қишлоқ булвар чи лозим?” – Гуфт чавобан ба саволи ман як рафиқам. Азбаски мо самарқандиён танҳо “Булвари Абрамов”-и шаҳрро медонем, ба назарамон чунин аст, булвар танҳо хоси даруни шаҳр аст. Аммо таърихномаҳо гувоҳи медиҳанд, ки дар марзи ноҳияи деҳотии ҳозираи Самарқанд ду булвар вучуд доштааст. Булвари Парижи Фаронса машҳур аст, эҳтимол генерал-губернатори Самарқанд ба тақлиди ҳамон булвар Булвари Самарқандро сохтааст. Аммо аврупоиён ба тақлиди хиёбонҳои Самарқанд булварҳои худро сохтаанд. Булвар ба забони мардумони Осиёи Маркази хиёбон аст. Чунин хиёбон (булвар) бори аввал аз чониби Амир Темур аз Дарвозаи Фирўзаи (Дарвозаи Қаландархона) шаҳри Самарқанд то Боғи Бўлдии Амир Темур сохта шудааст. Хиёбони дуюм аз Дарвозаи Хоча Аҳрор (Коризгоҳ) то мазори Хоча Кафшер сохта шудааст. Дар кадом аср ва аз чониби ки сохта шудани ин хиёбон маълум нест. Эҳтимол замони Хоча Аҳрор сохтагистанд. Мақсад аз сохтани хиёбони сердарахту пургул барои сайри идонаи мардум шароит муҳайё кардан будааст. Масалан, хиёбони Дарвозаи Хоча Аҳрор чорбоғи Намозгоҳи шаҳрро бо зиёратгоҳи мазорҳои Хоча Кафшеру Хоча Аҳрор мепайвастааст.
Хиёбони Бухоро низ чунин будааст ва дарвозаи шаҳрро бо зиёратгоҳи Чор-Бакр мепайвастааст. Дарозии ин хиёбон як фарсах (шаш километр) будааст.
Хиёбони Ҳирот низ чунин аст – аз дарвозаи шаҳр ба масофаи чандин километр то мавзолейи шайхи машҳур Абдуллоҳи Ансори тўл кашидааст. Чунин хиёбони шашкилометра дар шаҳри Исфаҳон низ ҳаст, ки ҳамаи онҳо дертар ба тақлиди хиёбони темурии Самарқанд сохта шудаанд. Ба шаҳодати таърихнависон дар қадди ин хиёбонҳо гулгаштҳо, кўшкҳо, ҳавзҳо, фаввораҳо, чойхонаҳо ва дигар иморатҳоро ба мақсади истироҳату дамгирии одамон месохтаанд.
Маълум мешавад, ки агар аз Дарвозаи Фирўза то Боғи Бўлди мардуми Самарқанд танҳо барои истироҳату дилхуши сайр кунанд, Хиёбони Дарвозаи Хоча Аҳрор – Намозгоҳ – мазори Хоча Кафшер дар вақти идҳои дини серодам гардида, мардум ба ин хиёбон ба ҳачи пиёда мебаромадаанд. Санъати чорбоғсозию хиёбонсози эҳтимол решаҳои қадимтаре доранд. Дар Авесто, ки таърихи бисёрҳазорсола дорад, калимаи пайри диза дучор мешавад. Пайри боғ ва диза – қалъаро ифода мекунад. Дар матнҳои ба забону хати суғди навишта шуда, калимаи парадиза дучор мешавад. Яъне пара – боғ ва диз – калъа. Ба ёд оред, ки минтақаи Хоча Аҳрор дар замонҳои қадим Фарундиза ном дошт. Диз – қалъа аст. Дар паҳлўи Фарундиза Фағдиза низ будааст. Дар забони суғди “ф” нест, онро бо “п” ё “б” ифода мекунанд ва фағдиза ба забону хати имрўза пағдиза ва боғдиза низ мешавад. Боғдизаро ба шакли дигар нависем қалъабоғ мешавад. Калимаи парадизро аз суғд сайёҳу савдогарони аврупои бо худ бурдаанд ва ҳоло он дар забони юнони дар шакли парадейсос, дар забонҳои Европа дар шакли парадиз, дар араби дар шакли фирдавс ба маънои чаннат қабул гардидааст, зеро маънои аслии биҳишт боғ аст. Сайри таърихии ин калима нишон медиҳад, ки эҳтимол калимаи “парк”-и англиси низ аз “пара”-и суғдиву авестои гирифта шудааст. Дар забонҳои русиву аврупои ибораҳои “зани булвари” ва “газетаи булвари” мавчуд аст, яъне ба маънои зани сабукпой ва рўзномаи фачу лач, ғайбати заношўи ва ғайра. Яъне, булвари аврупои чои худнамоии занҳои сабукпой ва фурўши чунин рўзномаҳои ғайричидди ва ғайрирасми.
Аммо чунон, ки аз таърихномаҳо маълум мегардад, дар хиёбонҳои шаҳрҳои мусулмонии Самарқанд, Ҳирот, Бухоро ва Исфаҳон аз рўи талаботи шариат барои сайри занҳо рўзҳои алоҳидаи сайру саёҳат муқаррар гардида, ба ягон кори хилофи шариат роҳ дода нашудааст.
Комментариев нет:
Отправить комментарий