Ибораҳои обдори самарқандиён – 41

Чашми чапам напаридас(т).

Паридани чашми чап нишонаи омадани касест дар боварҳои мардум. Инҷо гӯянда интизори касе набудан, яъне ба он кас пазмон нашуданро гуфтанист.

Аз сояи худаш метарсад.

Сардабири нашрияе, ки ҳанӯз аз социализм ба капитализм нагузаштааст ва мақолаҳои танқидиро чоп намекунад.

Давуча нашуда туршак (ғӯлинг) шуд.

Ба маънои дар мактаб нахонда олим шуд. Дар бораи онҳое, ки рисолаҳои илмиро харида муфт соҳиби унвонҳои илмӣ мегарданд ва дар донишкада аз рӯи конспектҳои профессорони мурда лексия мехонанд.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 40

Одами рӯсӯхта.

Рӯйи фалонӣ сӯхтагӣ, чунки бар ивази некиҳо бадӣ карда буд,- мегӯянд баъзан.

Як кас тӯёнаҳои дӯсти давраи ҷавонии худро барнагардонд. Гумон карда буд, ки акнун миллионер шудаасту ба чунин дӯстон эҳтиёҷ надорад. Аммо рӯзе ӯро бо тӯҳмате ба прокуратура даъват карданд, метавонист ба назди ҳамон дӯсти ҳамсинфаш, ки дар ҳокимияти вилоят мансабе дошт, раваду ёрдам пурсад. Аммо рӯяш сӯхтагӣ, ки буд, нарафт. Дар натиҷа аз нисф зиёди боигарии ҷамъкардаашро сарф карда базӯр аз ҳабс худро халос кард.

Чилдурӯғ.

Оид ба чилдурӯғ наметавонам ин ривояти халқиро нақл накунам. Подшоҳе саҳар баъди қазои ҳоҷат ба хона баргашта ба занаш мегӯяд, ки ба ҳоҷатхона кафтар даромада будааст, маро дида парида рафт. Бегоҳӣ хидматгор ба бозор рафта хабар меорад, ки дар бозор байни мардум оиди аз қафои подшоҳ парида баромадани чилто кафтар овоза паҳн шудааст.

Дар замони муосир чилдурӯғсозӣ рангу тобиши гуногун пайдо кардааст. Намедонед, ки ваъдаҳои иҷронашудаи депутатҳои интихобшударо чилдурӯғ гӯед, ё рекламаҳои ҳаннотонро. Чилдурӯғ дар ҷомеае, ки ба он эҳтиёҷ дорад, бо техникаю технологияи пешрафта мусаллаҳ шуда майнаро гич кардан мегирад.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 39

Кӯрнамак.

Шахсеро мегӯянд, ки нону намаки касеро хӯрда нисбати соҳиби нону намак носипосӣ кунад. Яъне ба ҷои некӣ кардан, эътиборе надиҳад дар вақти тангдастии он кас ёрдам надиҳад, ё зарар расонад. Дар ин сурат мегӯянд: Намакаш кӯр хоҳад кард.

Намак хӯдӣ, ба намакдон туф накун.

Ин ҳам ба маънои қаблӣ гуфта шудааст. Ба ғайри намаки ошии маълум (натрий хлор) намаки маънавӣ низ ҳаст. Яъне муаллим, устод ё падару модар ё бародару хоҳар, ё дӯсте ба шахсе чизе меомӯзонад, яъне ғизои маънавӣ медиҳад, ин низ ба маънои ҳамон намак аст.

Зиёфатҳо, тӯю маърака, ки хоси ҳамагон аст, намак ҳисоб намешавад.

Аз дастархони касе ду-се бор зиёфат хӯрдан ин маънои намакро надорад. Намаки ибораи нону намак ёрдами моддиву маънавии назаррас ва бардавом аст.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 38

Куфрони неъмат.

Маънои асосии куфрони неъмат ношукрӣ аст.

Дар Самарқанд касе маъракае кунад бо таомҳои гуногуни бисёр ва баъд ин таомҳо нохӯрда бимонанд ва ба ҳайвонот диҳанд, куфрони неъмат шуд мегӯянд. Чунин маъракаҳо садақа ҳисоб меёбанд, аммо исроф, яъне ҳайф кардани неъмат ношукрӣ аст. Ва маълум нест, ки ин ҷо савоб зиёдтар аст ё гуноҳ.

Ваъда кардӣ, вафо кун.

Мегӯянд баъзан самарқаандиён.

Аммо Расули худо Муҳаммад гуфтааст, ки ваъда бо қарз баробар аст ва каси ваъдаро иҷро накарда мунофиқ ҳисоб мешавад, бо вуҷуди ин ки панҷ вақт намоз хонаду рӯза дорад. Одами ваъдахилофро «лафзаш ҳаром» мегӯянд.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 37

Кафтари дубома.

Оиди шахсоне, ки дар ду манзил истиқомат мекунанд. Аксар оиди кӯдаконе, ки ҳам дар хонаи падару модари худу ҳам дар хонаи бобову модаркалон зиндагӣ мекунанд. Сарварони ҳар ду хонавода гумон мекунанд, ки хонаводаи дувум бо тарбияи кӯдак машғул аст ва дар натиҷа тарбияи бача ноқис мешавад.

Забони саг.

Тааҷҷуб аз он дорам, ки дар Самарқанд бо саг ба забони тоҷикӣ фармон намедиҳанд. Масалан ронданӣ шаванд «тур!» мегӯянд. Ё ба русӣ гап мезананд. Саг дар ҷомеаи инсонӣ дар чорводорӣ аҳамият дорад, яъне барои посбонӣ. Азбаски тоҷикон ба чорводорӣ кам машғуланд, аксар дар шаҳрҳо аҳли касбанд, ба саг таваҷҷӯҳ кам аст. Дар ҷомеаи мусулмонӣ бошад, ҳайвони ҳароме ҳисоб меёбад ва баъди ба он даст расондан ҳатман бояд дастро бо собун шуст. Зеро ба қавли аҳли тиб аз саг ба одам бисёр бемориҳо, алалхусус кирми ҷигар мегузарад. Дашноми сахти самарқандӣ нисбати бонувон қанҷиқ (модасаг), нибати ҷинси мард сагбача аст.

Ифодаҳои обдори самарқандиён – 36

Хоксорӣ.

Хоксорӣ, кам карда нишон додани корҳои худ хоси самарқандиён низ ҳаст. Хоксориро камсуқумӣ мегӯянд. Масалан якта ошча пухтем ё як даҳанча ош пазем мегӯянд. Занро зан нею занак, мардро мардак, пойро поча, зиёрати полезиро обчакорӣ, навқадро навчақад, чашмзаниро чашмакзанӣ (чашмаки ман чашмаки ту), келинро келинчак, навдомодро домодча мегӯянд ва ба ҳамин монанд хурдкуниҳо мушоҳида мегардад. Агар одам қадпаст бошад, ҳатман пасванди ча ба номаш мечаспад, Мамад бошад Мамадча мешавад. Тӯй карданӣ шаванд, ҳатмат тӯйи калон мекунанд, на тӯйча. Хоксорӣ тамоман фаромӯш мешавад.

Даҳонро ба дашном (ҳақорат) ва қафоро ба бодшиканӣ одат накунон.

Ба фикри мардум дашном ва гӯз ҳар ду баданд ва монанд ба ҳамдигар.