Ғуломӣ чист?

Бо як васоити оммавии ахбор (ВОА) ҳамкорӣ мекардам. Ин ВОА сол ба сол ҳаққуззаҳматро кам мекард. «Дар замони шўравӣ низ бо чунин ҳаққи қалами кам тоқат мекардем» - гуфта корро давом медодам.

Сипас рўзе ҳисоб кардам, ки ҳаққуззаҳмаи якмоҳа ба хўроки якмоҳа мерасад ё не. Маълум шуд, ки ба хўроки якмоҳа намерасидааст.

Дар замонҳои ғуломдорӣ сарватманди ғуломдор ғуломро бо таом, либос ва манзил таъмин мекард. Маълум мешавад, ки мақоми камина аз мақоми ғулом ҳам поинтар омадааст.

Фавран ҳамкориро қатъ кардам ва гуфтам, ки ба ҳуққуззаҳмаи кам кор кардан қадру мартабаи инсонро паст кардан аст. Аммо чӣ мегўед? Касоне пайдо шуданд, ки розиянд ба чунин мақом даст ёбанд ва миёнарав меҷўянд, ки онҳоро ба ин ҳамкорӣ тавсия кунад. 

Оё мо дарк кардаем, ки ғуломӣ чист?

Онҳое, ки хориҷ аз кишвари худ дар кишварҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ пешрафта бо мардикорӣ ё кори дигари дар нисбати шаҳрвандони он кишвари пешрафта каммузд машғуланд, оё ғулом нестанд?

Тоқиро ба сари зону ниҳода як фикр кунанд, ки маошашон дар ҳамон кишвар барои хўроки нағз, либоси нағ ва манзили нағз мерасад?

Агар ки нарасид, пас онҳо низ ғуломанд.

Як коргардони синамо (аз ҳамзабононамон) ба филмбардорӣ ба Самарқанд омада маро роҳбалад ва мушовир интихоб намуд. Дар вақти баъй намудани музди хизмати камина дар филмбардорӣ маро ин тавр гўл заданӣ шуда мегуфт:

- Медонед, дар чанд рўзи корӣ ман ба шумо нисфи моҳонаи як муаллими ин шаҳратонро медиҳам.

Ман ҷавоб додам: - Пас бирав, ҳамон як муаллимро биёб ва он ба ту мушовир шавад. Чаро дар бораи моҳонаи омўзгор дар кишвари худ ҳарфе пеш намеоварӣ?

Аз ин пеш навишта будам, ки усто Амриддини Самарқандӣ ба Маскав рафта чун маблағи камее пешниҳодаш кардаанд, рўирост мегўяд: - Мо ғулом нестем! Мо ҳунармандони машҳури тоҷикем. Агар мо имрўз аз нодорӣ маҷбур шавем, ки барои чунин маблағи кам кор кунем, ояндагон моро нахоҳанд бахшид. 

Аҳсант ба усто Амриддин, барои чунин худшиносии ибратомўз!

Хонандае метавонад эътироз кунад: - Байни ғуломи замони ғуломдорӣ ва мардикори муосир фарқ калон аст. Ғуломдор метавонист ғуломашро бифурўшад.

Ҷавоб ин метавонад буд: - Оре, фарқ ҳаст. Ҳоло ҳам мефурўшанд, корҷаллобон ва ё худи ғулом. Аммо ба муддати муайяни ягон кор. Мазмуни асосии замони ғуломдорӣ – ноозодии инсон ҳанўз ҳам ҳаст.

Ғуломӣ, яъне бандагӣ шаклҳои дигар низ дорад, аз ҷумла ғуломии маънавию рўҳӣ. Ман танҳо оиди як навъи ғуломии иқтисодӣ – шакли соддаи он сухан пеш овардам. Оиди шаклҳои дигари он дар мавридаш хоҳам навишт.

Ғуломиро ҳаргиз бо номи худаш намегўянд. Хизматгор ё мардикор ё ягон ҳарфи дигарро истифода мебаранд. Аммо мазмун ҳамон аст, ки дар асрҳои ғуломдорӣ буд.

Гарчанд ғуломдорӣ ҳамчун формацияи ҷамъиятӣ ду ҳазор сол пеш дар Осиёи Марказӣ асосан барҳам хўрдааст, вале қисман боқӣ мондани онро ягон олим рад намекунад (Ниг.ба китоби «Тоҷикон»-и Б.Ғафуров). Ба вазъи ғуломӣ афтидани инсонро адибон дар асарҳояшон бо обу ранги бадеӣ тасвир кардаанд, ки мисолашро дар романи «Ғуломо»-и устод Айнӣ дидаем.

Адиби тоҷик Салими Аюбзод кўшиш намудааст, ки дар қиссаи «Каме латра» вазъи мардикорони тоҷикро тасвир намояд. Ў ин китоби нави худро баъди чоп ба ман лутфан ирсол карда буд ва камина баъзе фикрҳоямро дар чанд мактуб баён карда будам. Фикр мекунам, ки номаҳо барои амиқтар фаҳмидани ин рўйдод хидмате хоҳанд кард.